Bouwen met het bestaande: van pionieren naar standaard praktijk

Voor nieuwbouw wordt bij een ontwerp nog vaak uitgegaan van een blanco canvas. Daarna worden virgin bouwmaterialen klassiek en lineair ingekocht. Dit terwijl de te behalen duurzaamheidsdoelen bouwers, ontwikkelaars en vastgoedeigenaren tot radicaal anders bouwen dwingt.

Die verantwoordelijkheid wordt meer en meer genomen. Zo heeft recentelijk een aantal grote vastgoedvermogensbeheerders en woningcorporaties een gezamenlijk commitment ondertekend om de CO₂-uitstoot in de bouwsector structureel te verlagen.

Dit is voor de sector hét moment om te beginnen met ontwerpen op basis van wat er al is: materialen, elementen en grondstoffen. Hergebruik van slooppanden is, in combinatie met biobased bouwmaterialen, de enige manier om aan de duurzaamheidsdoelstellingen te voldoen. Het levert forse CO2-besparing op en kan vaak ook financieel uit.

Eerst het materiaal, dan ontwerpen

Deze manier van denken vraagt om een fundamentele verandering in opdrachtgeverschap van vastgoedeigenaren en ontwikkelaars. De traditionele lineaire volgorde - eerst een ontwerp, dan pas de materiaalkeuze – staat daarmee ter discussie. In plaats daarvan wordt de volgorde omgedraaid: eerst het beschikbare materiaal in kaart brengen en daarmee ontwerpen.

Circulair bureau Brokkenmákers werkt al enkele jaren aan het begeleiden van vastgoedorganisaties met dit vraagstuk. Brokkenmáker Hylke Faber licht toe: “Zoals bij iedere maatschappelijke opgave geldt ook hier: ‘it takes a village’. Er is genoeg expertise om de transitie succesvol te laten verlopen, je moet de kennis alleen nog wel bundelen. We verzamelen voor vastgoedeigenaren alle benodigde kennis om als strategie eigen sloop- en bouwopgaven aan elkaar te koppelen, op een manier die zelfs nu al ook financieel uitkomt en veel CO2 bespaart.”

Waar de kosten van een bouwopgave voorheen beter te voorspellen waren met virgin materialen, bewezen de afgelopen jaren dat prijzen voor grondstoffen niet immuun zijn voor onrust in de wereld. Hoog tijd dus dat vastgoedeigenaren zich realiseren dat bouwen met materialen die ze al bezitten óók voor betere voorspelbaarheid van het kostenplaatje zorgt. Het voelt logisch om niet aan de ene kant bij nieuwbouw in te kopen wat je aan de andere kant in bezit hebt en afdankt bij sloop.

Universiteit Utrecht laat zien hoe het kan

Een goed voorbeeld van deze aanpak komt van Universiteit Utrecht. De nieuwbouw van het faculteitsgebouw diergeneeskunde wordt aanbodgericht ontworpen. Dat betekent: een ontwerp gebaseerd op wat beschikbaar is uit het oude diergeneeskundepand. Kanaalplaten, staal en kozijnen – allemaal elementen die opnieuw worden ingezet in het nieuwe ontwerp. Een ontwerp dat gedurende het proces ook subtiel wordt aangepast, om hergebruik en grote CO2-besparing mogelijk te maken. Bijvoorbeeld door de belasting van kanaalplaten in het nieuwe ontwerp iets te verlagen, waardoor de kanaalplaten uit het oude pand kunnen worden hergebruikt.

De universiteit koos voor een aanpak die van circulaire volwassenheid getuigt: niet alleen mooie intenties door circulair te laten slopen, maar ook borgen dat je (eigen) secundaire materialen hergebruikt. En cruciaal: het is geen klein symbolisch pilotproject waar geld bij moet, maar grootschalige nieuwbouw op basis van sloop (16.000 m2) waarbij hergebruik kostendekkend is. Inmiddels kijkt de universiteit ook met deze bril naar toekomstige sloop- en bouwopgaven.

Van pionieren naar standaardpraktijk

Aanbodgericht ontwerpen moet in plaats van ad hoc pionierswerk de standaardpraktijk worden. Alleen dan krijgen we grip op de grondstoffenstromen in de gebouwde omgeving, en alleen dan kunnen we serieuze CO₂-reductie realiseren. De materialen die we nodig hebben liggen vaak al klaar – verwerkt in gebouwen die gesloopt of getransformeerd gaan worden. De grootste klimaatwinst zit dus niet in bouwen, maar in herbestemmen en hergebruiken.

Maar hoe?

Op basis van vele aansprekende voorbeelden in Nederland blijkt nieuwbouw op basis van donorpanden en secundaire bouwmaterialen niet een enkel technisch of financiële exercitie. Veel bepalender is:

• Mensen maken het verschil. Werk samen met intrinsieke gemotiveerde en bevlogen professionals, inclusief de opdrachtgever. Als de hele keten bij elkaar komt, begrijpt iedereen waarom er nú iets moet veranderen. Zo komen we samen tot creatieve en werkbare oplossingen.
• Exposure & pressure! Om mensen in- en extern in beweging te brengen, helpt een goed gezamenlijk verhaal (dat ook door derden verteld wordt), veel zichtbaarheid en zelf opgelegde externe druk, via bijvoorbeeld de media.
• Goed voorbeeld doet volgen. Kijk naar inspirerende voorbeelden als de HER, BioPartner 5, Kantoor Vol Afval, Tijdelijke Rechtbank, Paviljoen Circle, De Prinsenhof en Mandemaat. Deze projecten hebben bewezen dat bouwen met het bestaande in tijd en techniek haalbaar en ook al betaalbaar is.

Het moment van handelen is nu

De oproep is helder: wacht niet op beleid of subsidies. Kijk naar bestaand vastgoed en stel de vraag: wat is er eigenlijk al waarmee we kunnen bouwen? Toch nog hulp nodig bij de beslissing? Doorloop dan nog maar eens de beslisboom, zie hierboven.