Op weg naar een circulaire economie met Endless Materials

Er is anno 2024 veel aandacht voor circulariteit. Onder meer vanwege de stip op de horizon als het gaat om klimaatdoelstellingen. In minder dan zes jaar tijd moeten we de helft minder primaire grondstoffen gebruiken, dus er is werk aan de winkel. Daarover vertelt Hans: “We moeten ervoor zorgen dat we in minder dan 6 jaar tijd de helft minder primaire grondstoffen gebruiken. Dat is een drijfveer, niet alleen voor ons, maar ook voor organisaties om ons heen, om tijd, energie en geld aan het onderwerp te besteden. Leveranciers, bouwers, architecten en opdrachtgevers richten hun blikken steeds vaker op een circulaire ontwikkeling, in plaats van traditionele ontwerp- en bouwprocessen.”

Hij wil daarbij niet de indruk wekken dat zijn organisatie nú pas overtuigd is van het belang van een beweging naar een volledig circulaire economie. “Die koers voeren we al veel langer. Maar wij zien verschillende routes naar het einddoel. Als je een volledig circulaire economie hebt, dan gebruik je alle afgedankte materialen opnieuw op een andere plek. Of je gebruikt het materiaal zelf weer als grondstof voor nieuwe producten. In de basis moeten we zuinig omgaan met zeldzame grondstoffen. Voor natuurlijk grondstoffen zoals gips, zand, kalk en klei geldt de uitputting in beperktere mate. Toch moeten we deze grondstoffen op een verantwoorde manier winnen, om de periode tot een volledig circulaire economie te overbruggen. Doen we dat winnen verantwoord en goed, dan kunnen we ook een positieve bijdrage leveren aan milieu- en biodiversiteit.”

Circulair materiaal en product

In die circulaire economie, die we als het goed is in 2050 bereiken, maken we alleen nog maar gebruik van circulaire materialen. Maar wat is nu precies de definitie van een circulair materiaal en product? Hans illustreert: “Een circulair product kan na demontage en revisie weer op een andere plek hergebruikt worden en kan gemaakt zijn van circulaire materialen. Circulaire materialen kunnen op hun beurt weer na gebruik en demontage opgewerkt worden tot een secundaire grondstof voor een nieuw product. Kun je dit meerdere keren doen, dan kun je spreken van een eindeloos circulair materiaal, oftewel een Endless Material.”

In 2050 hebben we – als alles goed gaat – alleen nog maar Endless Materials. Circulair bouwen doen we met deze materialen én met hernieuwbare biobased materialen. Waar voldoen Endless Materials aan en waar moet je, bijvoorbeeld als leverancier, rekening mee houden als je zo’n materiaal in de markt wilt zetten. Een belangrijk onderdeel van Endless Materials is de beschikbaarheid van materialen, zo geeft Hans aan: “Kalkzandsteen bestaat uit 95% zand en 5% kalk. Eerstgenoemde is in enorme hoeveelheden beschikbaar en ook kalk is een mineraal dat goed verkrijgbaar is. Een ander onderdeel benoemde ik al, namelijk het ontginnen met een positieve impact op het natuur en milieu. We winnen zand bij onze fabriek en hierdoor is in de polder al een mooi meer met water ontstaan. Inmiddels zorgen de nieuwe bomen en planten voor een enorme toename van biodiversiteit in de vorm van insecten, vissen en vogels. Het is dus belangrijk dat je nadenkt over hoe je bijvoorbeeld biodiversiteit stimuleert tijdens en na het winnen van de grondstof.”

Een andere voorwaarde is de mogelijkheid om, na de levensduur, het materiaal op te werken naar een secundaire grondstof. “Doe dat zo hoogwaardig mogelijk. We kennen allemaal de voorbeelden van laagwaardig hergebruik van materialen, maar er zijn ook steeds meer praktijkcasussen die uitwijzen dat grondstoffen ook hoogwaardig kunnen worden hergebruikt. Dat vraagt vaak een ander ontwerp, meer gericht op demontage en hergebruik. Ook het circulair slopen is hierbij van belang, waarbij materialen zo goed mogelijk worden gescheiden. Voor Noord Holland wordt hier al goede invulling aan gegeven. GP Groot is onze partner waarbij de kalkzandsteen kan worden ingeleverd die er voor ons weer een mooie grondstof van maakt.”

Het is van belang om in dit circulaire traject goed over de milieu-impact na te denken, want bij het hoogwaardig hergebruiken en upgraden van materialen wordt ook energie gebruikt. Dat leidt weer tot de uitstoot van schadelijke broeikasgassen, als dit niet duurzaam wordt opgewekt door zon of wind. “Uiteindelijk geven de totale milieukosten het beste inzicht, waar een circulaire grondstof het beste kan worden ingezet. Dit kan betekenen dat het milieutechnisch beter kan zijn als we ook nog andere secundaire grondstoffen dan kalkzandsteen granulaat gaan inzetten. Dit wordt daarom nu bij ons ook onderzocht.”

Naast de MilieuPrestatie Gebouwen (MPG), die zich richt op alle milieueffecten in de gehele levensfase van een gebouw, is er sprake van een MPG-2 en een GWP (Global Warming Potential) . Deze richten zich specifiek op de CO2-uitstoot. Hans: “Daarom moeten we ervoor zorgen dat we zo min mogelijk fossiele energie gebruiken en inzetten op duurzame opwekking. Daarmee maken we het productieproces CO2-neutraal, zodat we ook het opwerken van gebouwen zonder negatieve voetafdruk doen.”

Totale milieulast

Net zo belangrijk als circulariteit en duurzaamheid nastreven, is volgens Hans het onderscheid tussen sustainability en durability: “Sustainability betreft het milieu en durability de levensduur van materialen. Deze kunnen elkaar versterken en dat is ook het uitgangspunt.” Kijken we weer even naar de MPG, dan blijkt de milieulast van de gebruiksfase 30 tot 70 procent te zijn ten opzichte van de productiefase. “Kies daarom voor een robuust casco, want dat zorgt voor een langere levensduur. De milieulast wordt dan wellicht in eerste instantie iets hoger, maar de woning gaat langer mee en daarmee verlaag je de totale milieulast. Heel veel woningen blijven lang staan, dus kijk naar de bouwlagen en de vervangingsmomenten, ook omschreven door Stewart Brand in zijn boek How Buildings Learn: What Happens After They’re Built.”

Vervolgens komt een volgend onderdeel van een Endless Materials aan bod, de bewijslast van de milieu-impact over de gehele levenscyclus. Met een levenscyclusanalyse krijgen ketenpartners inzicht in de milieu-effecten van een product, van wieg tot graf. Hans vertelt: “Eerder gaven we al aan dat er categorie 1-data voor de Nationale Milieudatabase (NMD) beschikbaar is, voor de producten Calduran lijmblokken, elementen en hoogbouwelementen. Hiervoor is merkgebonden data beschikbaar, een vervolg op de branchedata in categorie 2.”

Jezelf onderscheiden

De categorie 2-data was al jaren beschikbaar. Toch maakte Calduran Kalkzandsteen de stap om zelf data aan te leveren: “Dat vonden we beter, omwille van meerdere redenen en voordelen. Ten eerste krijgen we zelf inzicht in de processen en de momenten waarop ons product veel of weinig milieu-impact maakt en wat we daaraan kunnen doen. Daarnaast enthousiasmeert het onze branche om stappen te zetten, want je kunt je onderscheiden. Dat doen wij. En we hopen dat anderen ook die handschoen oppakken.” Dankzij een LCA is het mogelijk om in het proces pijnpunten rondom bijvoorbeeld CO2-uitstoot te ontdekken en aan te pakken. Hij adviseert: “Maar pak niet alleen dat onderdeel eruit. Het gaat om veel meer, niet alleen om broeikasgasemissies. Het betreft ook watervervuiling en landgebruik, onder meer. Zorg voor een holistische blik, staar je niet blind op één onderdeel en zorg dat je de LCA’s op diverse gebieden verbetert.”

Een ander belangrijk punt vormt de samenstelling van materialen en gebouwen. Want wie circulariteit nastreeft, wil niet dat er toxische materialen worden hergebruikt. Daarom kan een materialenpaspoort, dat aangeeft met welke producten en materialen een gebouw is opgetrokken, uitkomst bieden. “Als er materialen vrijkomen uit gebouwen, zijn er allerlei controles en testen om onderzoek te doen. Zo komen we erachter of er bijvoorbeeld in het puin materialen terechtkomen die je er niet in wilt hebben. Denk bijvoorbeeld aan asbest. Let daarom goed op en documenteer wat je in een gebouw stopt, weet wat de samenstelling is en wat je hergebruikt.”

Nieuw standpunt

Als de markt zorgt voor Endless Materials, staat Nederland daardoor nog niet vol met duurzame en circulaire gebouwen. Eerst moeten oplossingen worden ingebed in ontwerp- en realisatieplannen. Dat vraagt van bijvoorbeeld architecten, bouwers en ontwikkelaars om hier een nieuw standpunt in te nemen, vindt Hans: “Zij kunnen de doorslag geven. Als zij op kosten sturen, dan verdwijnt circulariteit op dit moment nog naar de achtergrond. Het is nu nog niet zo dat Endless Materials goedkoper zijn dan de traditionele varianten. Maar bekijk je dat vanuit een hele levenscyclus, dan is de waarde duidelijk. Een scherpe uitvraag doet wonderen.” Dat ziet hij bijvoorbeeld tot uiting komen als partijen een verplicht herbruikbaar recyclepercentage per materiaal bepalen. “Het is nu nog geen gemeengoed, maar als alle bouwers besluiten om die ondergrens aan te houden voor producten, dan is er geen keuze meer voor een slechter alternatief. Ook kan dit percentage dan in de loop van jaren verder worden verhoogd. Dat betekent ook voor leveranciers dat zij meer mogelijkheden en voordelen hebben om in te zetten op circulaire materialen. Een voorbeeld. Nu maken wij de circulaire kalkzandsteen Caldubo als apart product. Krijgen wij voldoende vraag, dan verdwijnt wellicht de traditionele variant en gaan we volledig over op het circulaire alternatief.”

Dat kan alleen als er meer projecten worden uitgevoerd waarin circulaire ambities de boventoon voeren. Het convenant Toekomstbestendig Bouwen helpt overheden en marktpartijen om sneller tot elkaar te komen voor onder andere circulair bouwen. Hans vindt dit een goede beweging: “Vanuit verschillende provincies, overheden en marktpartijen wordt deze gemeenschappelijke taal gesproken en committeren onder andere ontwikkelaars zich om ambities neer te zetten voor brons, zilver of goud. Dit soort initiatieven hebben we hard nodig. Daardoor zie je draagvlak voor circulaire oplossingen ontstaan. Het beste bouwmateriaal wordt gekozen om diverse redenen. Bouwtechnische eisen zoals brand, geluid, energie zijn bekend. Maar ook verwerking, robuustheid, betaalbaarheid en tegenwoordig dus ook duurzaamheid. Laten we hopen dat Endless Materials een prominentere plek gaan krijgen. En helpen deze genoemde voorwaarden ook de producenten focus te geven op punten waar ze mee aan de slag moeten zijn.”

Tekst: Marvin van Kempen