ENERGIETRANSITIE
Transitievisie Warmte stopt niet bij de gemeentegrens
Voor de energieleverantie met aardgas in miljoenen woningen en gebouwen wordt momenteel een alternatief gezocht. In dat kader moeten gemeenten voor eind 2021 in een Transitievisie Warmte vastleggen hoe zij dat gaan uitvoeren. Hans van der Heide is er in diverse rollen nauw bij betrokken: “Het onderwerp houdt niet op bij de gemeentegrens. Dan gaat het juist gebeuren.”
Auteur: Ysbrand Visser
Beeld: DWA
Hans van der Heide, senior adviseur bij Adviesbureau DWA, is in diverse gemeenten in met name Overijssel en Drenthe betrokken bij het opstellen van de Transitievisie Warmte (TVW). Hij zorgt voor kennisdeling en adviseert gemeenten met analyses van de warmtevraag en -bronnen in de omgeving. Met zo’n analyse wordt een routekaart samengesteld, waarin staat wanneer welke wijk van het aardgas af kan en welke alternatieven het meest kansrijk zijn. Verder schrijft Van der Heide ook daadwerkelijk mee aan lokale TVW’s.
DWA ontwikkelde ook de online Warmtetransitie Monitor, die in één oogopslag laat zien hoever de gemeenten zijn gevorderd. Op het moment van schrijven kleurt de landkaart vooral oranje, wat betekent dat veel gemeenten ermee bezig zijn. Een aantal gemeenten in met name Overijssel heeft de TVW al zo goed als gereed. In de rood gekleurde gemeenten is er nog werk aan de winkel.
Verdelingsvraagstuk
Als DWA voor een gemeente een complete TVW opstelt, betreft dat ook de bestuurlijke afstemming en de procesbegeleiding met andere stakeholders. Denk aan netbeheerders, woningcorporaties, belangengroepen in buurten of andere gemeenten. Van der Heide: “Voor vier gemeenten in Noordoost-Twente hebben wij samen met Tauw de TVW opgesteld. Het is een gezamenlijke en breed gedragen visie, omdat het onderwerp niet ophoudt bij de gemeentegrens. Dan gaat het juist gebeuren, want veel zaken overstijgen de gemeentegrens. Het verdelingsvraagstuk is dan heel belangrijk.
Hoe ga je met het warmteaanbod om? Wat kun je in de gemeente gebruiken en wat kun je aan een andere gemeente uitlenen?”
De coronacrisis zorgt sinds begin maart voor hinder in diverse processen. Het afblazen van fysieke bijeenkomsten treft naast de bestuurlijke gang van zaken ook de publiekscommunicatie. DWA organiseert bijvoorbeeld (tweedaagse) sprintsessies om samen met tachtig tot honderd ambtenaren van drie à vier gemeenten kennis te delen, koppelkansen te verkennen en bouwstenen te leggen. Van der Heide: “Daarbij werken we samen met gemeenten en hun belangrijkste stakeholders aan de transitievisie, gedeeld eigenaarschap én teamgevoel. En ook hoe we ervoor zorgen dat bewoners zich aansluiten.”
Sprintsessies zorgen ook voor kennisdeling, verkennen van koppelkansen en leggen van bouwstenen.
Bewonersparticipatie
“Zonder draagvlak geen energietransitie. In de trajecten waarbij ik betrokken ben, moet op dat punt nog echt een slag gemaakt worden. Bewoners hebben vooral behoefte aan duidelijkheid. Wij vertellen gemeenten om eerst het huiswerk goed te doen en de kansen in een gemeente te bepalen, om vervolgens naar de bewoners te gaan. Vertel wat de energietransitie betekent voor hen en informeer ze ook gelijk heel concreet over de mogelijkheden die er zijn voor hun woning, buurt of wijk. Met voorbeelden en doorrekeningen. Aan die duidelijkheid hebben mensen echt behoefte. Wat kost het en wat levert het op?”
Het hele proces kent eigenlijk twee sporen die gelijk opgaan, aldus Van der Heide. “Mensen praten mee in het voortraject, maar willen ook echt duidelijkheid hebben zonder dat de oplossing al vastligt. Als je echter iets presenteert dat wel vastligt, ga je weer te snel. De gulden middenweg is echt nodig. Er wordt nu veel zendingswerk verricht en het draagvlak groeit gestaag. Steeds vaker zijn het ook bewoners zelf die het initiatief nemen. Een mooi voorbeeld hiervan is het Haagse Statenkwartier. DWA onderzocht voor de buurtvereniging van bewoners de mogelijkheden om hun wijk aardgasvrij te maken. Een hogetemperatuur warmtenet met meerdere duurzame energiebronnen lijkt het meest kansrijk.”
Financiën
De financiering vormt een andere uitdaging, aldus Van der Heide. “Het Klimaatakkoord gaat uit van woonlastenneutraliteit, maar in de praktijk wordt dat heel lastig. De grootste problematiek zie je bij woningen die energetisch van een mindere kwaliteit zijn en tegelijkertijd de hoogste energielasten hebben. We moeten er echter wel voor zorgen dat de energietransitie betaalbaar blijft, ook voor de lage inkomensgroepen.”
Financiën zijn niet direct een kwestie binnen een TVW, onderkent Van der Heide. “De TVW hoeft wat dat betreft niet tot op detail te zijn uitgewerkt.
Je ziet wel dat hiervoor op nationaal niveau allemaal instrumenten worden bedacht en daar wachten de gemeenten op. De vraag is wat dat gaat worden en wat zij aanvullend zelf nog moeten of kunnen doen.”
De energietransitie kent veel technische oplossingen. Van der Heide ziet op korte termijn niet veel heil in waterstof en verwacht veel van hogetemperatuur warmtepompen. Op dit moment staat isoleren echter nog steeds voorop. Van der Heide: “Breng eerst de warmtevraag zo veel mogelijk naar beneden en vooral in huizen van voor 1980. Het snelste werkt spouwisolatie. Dat is relatief goedkoop, goed uit te voeren en snel terug te verdienen.”
“Naast de ouderdom van een woning speelt ook altijd de bouwdichtheid van de buurt een rol. Is die laatste hoog, dan komt een warmtenet in zicht. Dan kun je heel snel veel mensen aansluiten en een grote slag maken wat betreft de verduurzaming. Lastiger is het feit dat je juist op dat specifieke moment draagvlak moet creëren om heel veel mensen mee te krijgen.”
RES
De TVW’s maken ook deel uit van regionale oplossingen (RES), waar van enig uitstel sprake is. Volgens Van der Heide hoeft dat voor de TVW geen vertraging op te leveren.
“De TVW’s en wijkuitvoeringsplannen die daaruit volgen moeten volle bak doorgaan. Het is juist belangrijk dat gemeenten een eerste signaal richting bewoners afgeven over welke kant het opgaat.”
Gemeenten kunnen ondertussen ook veel leren van de proeftuinen in het Programma Aardgasvrije Wijken. “In die regeling wordt heel veel kennis opgedaan over wat wel en wat niet werkt. Daar zie je kennisdeling ontstaan en op gang komen, maar ik zie ook dat het nog niet zo hard gaat met de uitvoering en écht ervaring opdoen. Het is een lastig en omvangrijk proces, waar we met zijn allen ervaring in moeten opdoen. Ik verwacht en hoop dat de tweede regeling voor de proeftuinen, die tot 1 mei was opengesteld, nog meer gaat brengen wat betreft innovatie en kennisdeling.”
Ook onvoldoende kennis bij betrokkenen vormt soms nog een belemmering, aldus Van der Heide. Verder zal ook op het gebied van wet- en regelgeving het nodige gedaan moeten worden. Zo zal bijvoorbeeld de Gaswet nog moeten worden aangepast, om ook andere gassen te mogen distribueren. ”
“Het is kortom een grote en omvangrijke uitdaging”, besluit Van der Heide. “Het is mooi om te zien dat iedereen er hard aan werkt en dat er daadwerkelijk stappen worden gezet. Vooral bij de vele gemeenten die nu werken aan de TVW en de wijkuitvoeringsplannen. Vanuit DWA dragen wij daar graag ons steentje aan bij.