ENERGIETRANSITIE
BENG
Bezemwagen voor energiezuinig bouwen
Auteur: Marvin van Kempen
Foto: Shutterstock
Op 1 januari 2021 is het dan eindelijk zover. We zwaaien de EPC uit en gaan aan de slag met de BENG-eisen, uitgewerkt in drie indicatoren: energiebehoefte, primair fossiel energiegebruik en aandeel hernieuwbare energie. Er zijn al diverse projecten die laten zien dat BENG-ambities haalbaar zijn en zelfs kunnen overtreffen.
De drie genoemde indicatoren vertellen je of een gebouw Bijna Energieneutraal (BENG) is of niet. “De eerste BENG-eis gaat over de energiebehoefte voor verwarming en koeling. Dit onderdeel wordt beïnvloed door isolatie, geometrie, glas en ligging”, vertelde Duurzaam Gebouwd-expert Harm Valk eerder hierover. De tweede en derde eis zijn er vervolgens voor om te voorzien in die energiebehoefte.
‘BENG 2’ buigt zich over het primaire fossiele energieverbruik en de derde eis zoomt in op het aandeel hernieuwbare energie. “Deze twee staan met elkaar in verhouding: wek je 100% duurzame energie op, dan zorgt dat voor een hoog percentage in BENG3, het aandeel hernieuwbare energie. Is dit het geval, dan gaat het gebruik primaire fossiele energie, de BENG 2, naar 0.” Oftewel: hoe meer hernieuwbare energie je toepast, hoe minder fossiele energie nodig is.
Doorontwikkeling NTA 8800
Sinds het publiceren van de concept-eisen in 2018 zijn de definitieve eisen bij de Tweede Kamer ingediend (juni 2019) en is de berekeningsmethodiek NTA 8800 doorontwikkeld. “We hebben onder andere gelet op de aansluiting met bestaande bouw en nieuwbouw”, aldus Valk. In de definitieve eisen is BENG 1 aangescherpt en gedifferentieerd naar woningtype.
“Er is een onderscheid gemaakt tussen onder andere grondgebonden woningen, kantoren, scholen en winkels. Door die differentiatie per gebouwvorm was het mogelijk om voor compacte gebouwen de eisen aan te scherpen. En er is extra ruimte gekomen voor skeletbouw door een toeslag van 5 kWh/m2. We zien dat de vangnet-waarden uit het Bouwbesluit vaak nog voldoen.”
Bezemwagen
De eisen gaan vooralsnog op 1 januari 2021 in. Valk: “Er zijn knelpunten weggenomen, onder andere aan de hand van de opmerkingen van de internet-consultatie, maar de BENG-eisen blijven een vangnet. Zie het als de bezemwagen voor de zeer energiezuinige nieuwbouw. Daarmee is BENG geen ontwerptool, want integrale kwaliteit en comfort zijn niet vanzelfsprekend. Zet daar wel op in!” Op RVO.nl vind je ten slotte diverse rapporten (onderaan de pagina) die het traject van concept naar definitieve eisen illustreren, waaronder een eindrapport ventilatie in BENG 1, gebruiksprofielen ziekenhuizen en koude in BENG 3.
Eis voor risico oververhitting vanaf 1 juli 2020
De noodzaak voor maatregelen om oververhitting te voorkomen neemt tegenwoordig toe. Naast de wereldwijde temperatuurstijgingen zijn nieuwe woningen luchtdicht, hebben een goede isolatie en houden de warmte lang vast. Om die reden wordt de eis Temperatuuroverschrijding (TOjuli) tegelijkertijd met de ingangsdatum voor nieuwe energieprestatie-berekeningen voor BENG opgenomen: 1 juli 2020. De grenswaarde wordt gesteld op een maximale waarde van 1,0.
RVO.nl liet W/E Adviseurs onderzoek doen naar het criterium en de grenswaarde om het risico op oververhitting in nieuwbouwwoningen te beperken. Het rapport ‘Grenswaarden zomercomfort in nieuwe woningen in Bouwbesluit’ was het resultaat en vormde de basis voor RVO.nl om TOjuli op te nemen in de bouwregelgeving.
De grenswaarde is nu maximaal 1,0. Overstijg je deze waarde, dan kun je aan de hand van een dynamisch simulatieprogramma alsnog aantonen dat het risico op oververhitting acceptabel blijft. De grenswaarde voor de Gewogen Temperatuuroverschrijding (GTO), conform vastgestelde uitgangspunten voor de berekening, wordt gesteld op 450 uur.
In het artikel ‘Gezonde gebouwen kunnen hittestress de baas’ vertelden Ria van Griethuizen en Pieter Nuiten over de noodzaak van een grenswaarde om oververhitting te voorkomen. “Wie nu een nieuwbouwwoning bouwt volgens de BENG-normen, kan een huis realiseren waar het ’s zomers niet is uit te houden. Koeling is dan geen nice to have, maar wordt op termijn een must have om het binnenklimaat leefbaar te houden.” Producten en technieken als automatische zonwering, spui- of zomernachtventilatie krijgen daarmee een belangrijkere functie.
Foto: Jan Snel
Project: 540 duurzame woningen
De Gemeente Amsterdam en woningcorporaties De Key en Eigen Waard werkten samen met modulair bouwbedrijf Jan Snel aan 540 duurzame woningen. Bijzonderheden aan het project zijn het rappe en circulaire bouwproces en de EPC van 0,15. Daarmee worden de BENG-eisen prima gehaald. De woningen werden klaargestoomd op het voormalige sportpark Elzenhagen, met werkende jongeren en statushouders als doelgroep. Opmerkelijk is de focus op modulariteit en circulariteit: de gestapelde prefab units blijven tien jaar staan en zijn daarna herbruikbaar. “Dankzij deze bouwprincipes kunnen we de kwaliteit verbeteren en het bouwproces versnellen”, vertelt senior projectleider Barry van Wijk van Jan Snel. “Voordelen zijn een 30 tot 50 procent hogere realisatiesnelheid, grote efficiëntie voor de opdrachtgever en productie onder ideale omstandigheden.”
Milieuproof voor 2027
Op het vlak van duurzaamheid wordt ingezet op #VanGasLos en BENG. “Er is geen sprake meer van een gasaansluiting en we halen warmte uit de grond. Verder is er een douche-wtw (warmteterugwin unit; red.) en gebruiken we warm terugstromend water om het koud water te verwarmen.” Daarnaast wordt gebruikgemaakt van zonnepanelen, om duurzame energie op te wekken. “Opdrachtgevers De Key en Eigen Haard vinden het gebruik van groene energie belangrijk. De woningen zijn al milieuproof voor 2027. Startblok Elzenhagen is een mooi voorbeeld van wat wij kunnen realiseren op het gebied van duurzaam wonen voor woningcorporaties”, besluit Van Wijk.
Project: wooncomplex in Enschede
Het Nieuwe Zuiderspoor in Enschede wordt gasloos en energiezuinig. Er wordt een grote diversiteit aan duurzaamheidsmaatregelen doorgevoerd, die ervoor zorgen dat het project nu al BENG is. Woningcorporatie Domijn gaat met het nieuwe complex, met 45 appartementen en 15 eengezinswoningen, verder dan de huidige eisen. De appartementen zijn speciaal gebouwd voor mensen met een middeninkomen en variëren in grootte van 65 tot 75 vierkante meter.
De toekomstige bewoners krijgen een woning met verschillende duurzaamheidseigenschappen. Zo is vloerverwarming toegepast, die staat aangesloten op een bodemwarmtepomp. Er wordt gebruikgemaakt van een gesloten bronsysteem met bodemlussen, waarbij energie uit het grondwater wordt onttrokken. Voordeel van een bodemenergiesysteem is dat er gelijkmatige afgifte van warmte en koude is. Er is naast vloerverwarming ook -koeling, wat het comfort in de zomer verhoogt.
Trias Energetica
Naast deze installatietechnische maatregelen is er aandacht voor de schil en de Trias Energetica. Er is gekozen voor een hoogwaardige schilisolatie, triple glas en luchtdichtheid. Om het binnenklimaat gezond te houden wordt balansventilatie toegepast met 100% verse buitenlucht. De bypass in de wtw (koelere buitenlucht wordt daardoor niet opgewarmd, red.) moet ervoor zorgen dat oververhitting in de zomer wordt tegengegaan.
Gekoppeld aan de invoering van BENG is dit de geluidseis voor warmtepompen:
“Een installatie voor warmte- of koudeopwekking, die is opgesteld buiten de uitwendige scheidingsconstructie van een bouwwerk, veroorzaakt op de perceelgrens met een perceel met (of dat bestemd is voor) een andere woonfunctie een geluidsniveau van ten hoogste 40 dB, bepaald volgens de Handleiding Meten en Rekenen Industrielawaai internetuitgave 2014.”