Nederland kansrijk als wereldspeler in het waterstofscenario

Wat is de missie van Gasunie als bedrijf?

"Gasunie is als bedrijf al meer dan vijftig jaar een gevestigde naam. We hebben wat je kunt noemen 'twee levens' gehad. Eén was de periode van het geïntegreerde bedrijf en dat stond voor het technische transport van aardgas dat uit de grond kwam in de noordelijke provincies. Daarnaast stond het voor de inkoop en verkoop van aardgas, ook internationaal. Die fase liep van begin jaren zestig tot het begin van deze eeuw. Toen kwam de liberalisering en werden de twee bedrijfsonderdelen ontkoppeld en daardoor aparte ondernemingen. Gasunie staat vanaf dat moment voor de infrastructuur voor gastransport en Gasterra voor het leveringsdeel. De vraag was dan ook hoe we daar een toekomstgericht bedrijf van konden maken."

En hoe pakten jullie dat aan?

"Daaraan hebben we zo'n tien jaar hard gewerkt met als uitkomst dat Nederland een onderdeel werd van het Europese aardgassysteem, de zogeheten 'aardgasrotonde'. We zorgden er onder meer voor dat er een verbinding met het Verenigd Koninkrijk kwam en dat daarvoor een LNG-terminal werd aangelegd. Ook zorgden we voor een verbinding met Rusland. Daarnaast bouwden we de opslagfaciliteit bij Veendam, zodat we op elk moment kunnen opslaan of leveren. Dit alles resulteerde erin dat Nederland in Europa de meest liquide marktplaats voor aardgas is geworden. Anders gezegd, er komt hier veel aardgas en dat gaat ook weer overal heen. Relatief lage prijzen en een goede toegankelijkheid spelen daarbij een hoofdrol. We zijn daarin zelfs zo succesvol geweest dat de prijsindicator op onze marktplaats, de TTF, wereldwijd de leading indicator is geworden. In Japan worden bijvoorbeeld contracten opgesteld op basis van onze prijsindicator. Dat geeft toch wel aan welke plek we innemen in de distributie van natural gas. Er kwam echter een omslag door twee dingen: het klimaat en de aardbevingen hier in het noorden van ons land."

Welke impact heeft dat gehad op het bedrijf?

"Wat het klimaat betreft, ging het in het begin veel over 'zure regen' en nu steeds meer over de CO2-problematiek. We realiseerden ons goed dat we naar een andere wereld gingen. De vraag is dan hoe we, als bedrijf dat infrastructuur exploiteert, ons positioneren en zo goed mogelijk ten dienste staan van de samenleving. De sporen die we toen hebben uitgezet, volgen we nog steeds. Dat wil niet zeggen dat we denken de wijsheid in pacht te hebben, want de wereld verandert voortdurend. Daarom willen we dat de moleculen die in de Nederlandse energievoorziening gebruikt worden steeds schoner worden. Twee sporen die daarvoor zijn uitgezet, hebben grotendeels nog steeds met fossiele energie te maken. Dan doel ik op CO2-afvang (CCS) en warmte in de vorm van restwarmte uit andere (industriële) processen. Daarnaast zijn we met twee inherent duurzame sporen aan de slag gegaan: groen gas en waterstof. Toen we tien jaar terug aan dat laatste begonnen, was dat heel ver weg. Je kon er met niemand over in gesprek, want men vond het maar 'gekkigheid'. Toch hadden wij de mogelijkheden van waterstof toen al voor de bril. Sinds die tijd is het ook heel snel gegaan, zelfs sneller dan wij dachten. We verwachtten toen dat waterstof pas na 2030 serieus zou worden, maar je ziet het nu overal in de wereld op de agenda, als het gaat om het halen van duurzame doelen."

Misschien goed om even uit leggen wat grijze, blauwe, paarse, groene en oranje waterstof is…

“Waterstof komt nu uit aardgas. We ‘halen’ dat aardgas uit elkaar en het C’tje gaat de lucht in en het H’tje wordt gebruikt. Dat noemen we grijze waterstof en dat is zoals het nu functioneert. Dan is er duurzaam opgewekte stroom die met elektrolyse wordt omgezet en dat noemen we groene waterstof. Dat is nog slechts in minieme hoeveelheden beschikbaar, maar zal als de productie toeneemt de grijze variant moeten vervangen. Tussen ‘grijs’ en ‘groen’ zit bijvoorbeeld ‘blauwe’ waterstof, waarbij uit aardgas de H wordt gebruikt en de C volgens het CCS-systeem (Carbon Capture and Storage) in de grond wordt opgeslagen en daarmee klimaatneutraal gemaakt. Er zijn ‘paarse’ varianten die voortkomen uit fossiele brandstoffen en door bewerking bijvoorbeeld pure koolstof opleveren. De C wordt dan klimaattechnisch beheersbaar gemaakt. Dan zijn er nog de ‘oranje’ varianten, waarbij aan het begin van de keten geen zon en wind maar kernenergie wordt ingezet voor elektriciteit, die het omzetten naar waterstof mogelijk maakt. Eigenlijk zijn er maar twee stromen om waterstof te produceren: de fossiele energie van aardgas en de volledig duurzame opgewekte stroom.”

Welke toepassing is economisch interessant?

”Een vraag is inderdaad of waterstof een economisch haalbare optie wordt. Je kunt er van alles over denken, maar het moet wel een sluitende business case zijn. Daarbij zijn transport en opslag niet het grote probleem en ook niet het kostbaarst. Er zijn twee problemen met 'groene' dus schone waterstof: het omzetten van elektriciteit naar waterstof, de elektrolyse. Dat proces staat nog maar aan het begin van de levenscurve en dat moet echt veel minder gaan kosten. In Veendam staat daarvoor een installatie van één megawatt. Lees je de aankondigingen, dan gaat het over tweehonderd megawatt of zelfs een gigawatt aan vermogen. Aardig allemaal, maar die installaties zijn nog nooit gebouwd. Toch verwachten we dat in de komende tien jaar de helft en wellicht driekwart van de kosten afgaat. Het is een kwestie van opschalen en cycli doorlopen om het proces helemaal in de vingers te krijgen. Dat kan allemaal niet in drie maanden, maar twintig jaar is ook niet nodig. Iedereen is er dus van overtuigd dat de kosten van elektrolyse scherp zullen dalen.”

En het andere probleem?

“Dat is de voeding: hoe duur is de elektriciteit? Zonne- en windenergie zijn de laatste jaren veel goedkoper geworden en dat gaat nog wel verder. Duurzame elektriciteit wordt dus heel betaalbaar, maar bevindt zich vaak op de verkeerde plek, zoals de Sahara, of het is het verkeerde moment. Dan zijn de zonuren niet gelijk aan de verbruiksuren.