Uitvragen op circulariteit: radicaal anders
De aanbesteding die tot het eerste circulaire gebouw van België moet leiden, won onlangs in Berlijn een Europese award. De adviseurs van het Nederlandse Alba Concepts deelden mee in de feestvreugde. “Daag de markt uit om zelf een eigen, hoge lat te formuleren.”
Tekst: Ysbrand Visser Beeld: Het winnende ontwerp van ’t Centrum op Kamp C (foto Beneens).
Het Belgische Kamp C, een Provinciaal Centrum voor Duurzaamheid en Innovatie in de Bouw, heeft deze herfst de Europese Procura+ Award gewonnen. Het aanbestedingstraject voor de bouw van het circulaire kantoorgebouw ’t Centrum viel in de prijzen in de categorie ‘Sustainable Procurement of the Year’. Deze award is bedoeld voor opmerkelijke publieke aanbestedingen die succesvol inzetten op duurzaamheid en innovatie. Het team dat Kamp C bijstond tijdens deze aanbesteding stond onder leiding van Alba Concepts.
’t Centrum wordt op het terrein van Kamp C in Westerlo het eerste circulaire kantoorgebouw in België dat rekening houdt met alle zeven pijlers van circulair bouwen: circulaire materialen, circulair ontwerpen, circulair aanbesteden, circulaire businessmodellen, circulaire financiën, circulair werken en circulaire gebiedsontwikkeling. Bij de aankoop, realisatie, gebruik en beheer is het de uitdrukkelijke bedoeling dat het een bedrijfsgebouw wordt, waarin alle betrokkenen worden gestimuleerd om circulair te werken, bouwen en ondernemen.
Concreet maken
Een woordvoerder van Alba Concepts ligt de aanbesteding toe: “Wij zien circulariteit als een essentieel vraagstuk waar de bouw op moet acteren. We moeten echter oppassen dat circulariteit een containerbegrip wordt dat niet concreet gemaakt kan worden. Alba Concepts focust op het meetbaar maken van circulariteit in de breedste zin van het woord, bij elk project. Wij doen dat met technisch inhoudelijke kennis. We stellen vragen over de herkomst, toekomstwaarden en losmaakbaarheid van materialen, maar ook over de procesinrichting ernaartoe.”
“Circulariteit vraagt een andere manier van uitvragen en samenwerken. Als wij circulaire projecten realiseren, achterhalen wij eerst de ambities van onze opdrachtgevers. Dat vraagt aandacht en expertise om de werkelijke drijfveren te achterhalen en te concretiseren. Bij Kamp C waren de beweegredenen vanaf het begin scherp. Kamp C is namelijk tot in de haarvaten bezig met het imagovraagstuk. Ze willen breed uitdragen dat je van elkaar kunt leren en ze willen laten zien dat circulariteit echt kan. Vervolgens kies je focusgebieden waarop je wilt acteren en je onderscheiden. En je tast het ambitieniveau af. Hoe hoog kun je de lat leggen?”
Top-3 Benelux
Het antwoord op die vraag komt van Peter-Paul van den Berg, de Nederlandse managing director van Kamp C: “Eén van mijn ambities is dat ’t Centrum in de top-3 van circulaire gebouwen in de Benelux moet komen. Dit is een speeltuin voor de bouw, waarin we dingen doen die nog niet wettelijk zijn vastgelegd. We zullen tegen muren aanlopen, maar dat gevecht willen we aangaan. Zo werd er in de uitvraag naar de markt niets gezegd over bestekken, materialen, aantallen kantoren; niets.” “Het is charmanter om de markt uit te dagen om zelf een eigen, hoge lat te formuleren”, aldus een betrokkene van Alba Concepts.
“De bedrijven werden getriggerd om echt gave dingen te doen”, vervolgt Van den Berg, “en dat begint al met de consortiumvorming. Dat was meteen een kritiek moment in het proces. Breng bedrijven bij elkaar die nog nooit hebben samengewerkt en ga met een blanco vel papier rond de tafel zitten. Bekijk dan vanuit alle geledingen van een bedrijf hoe je dingen kunt proberen, waarvan je nog niet zeker weet of die de komende twintig jaar standhouden.”
Vaste vriendjes
“Je merkte dat sommige consortia dachten dat het een gewoon, leuk commercieel project is”, vervolgt Van den Berg. “Die schreven in met hun vaste vriendjes, met wie ze al vaker samenwerkten. De bedrijven in de drie winnende consortia willen echt leuke dingen doen en daar gaat het om. Als je dat niet snapt, verandert er niets.”
“Met de wil om te innoveren en startups eraan te koppelen, ga je op een heel andere manier naar het bouwproces toe. Ik verwacht daarom niet dat een consortium voor de komende twintig jaar aansprakelijk wordt voor dit proces, dat net nieuw is. Wij nemen een stukje aansprakelijkheid over, want we willen juist dat ze die innovatieve kant opgaan. Anders vallen ze toch weer terug op veilige keuzes.''
Van den Berg hamert telkens weer op zijn diepgewortelde circulaire uitgangspunten. “Dat hele gebouw interesseert mij niets. Het is het proces ernaartoe dat belangrijk is. En dan gaat het heel sterk over die zeven pijlers van circulair bouwen die wij hier hanteren. De verandering komt pas als je al die pijlers echt raakt. Als je echt op een andere manier gaat kijken naar het hele proces en niet alleen maar zegt: ik gebruik bio-ecologische materialen, dus ik ben circulair.”
Prijs geen factor
In tegenstelling tot een traditionele aanbesteding was de prijs dit keer geen factor. Vanaf de start werd meegegeven wat het budget van Kamp C is: € 1.000.000 initieel investeringsbudget en € 1.000.000 operationeel budget, verdeeld over de looptijd van de opdracht. De consortia moesten een zo goed mogelijk en allesomvattend ontwerp afleveren dat in dit budget past. Dit bedrag wordt aan het winnende consortium, Kamp Circulair, gegeven ongeacht wat exact de kosten zijn. De bouwopdracht loopt voor een periode van twintig jaar.
Tot slot: het winnende ontwerp van Kamp Circulair - met aannemer Beneens als kartrekker - kent een gridstructuur, waarbij twee vaste kernen worden gebruikt met daarin de trappen, liften en sanitaire blokken. Alles rond deze kernen is flexibel en makkelijk aanpasbaar aan de veranderende noden. Wat vandaag een kantoor is, kan morgen een open ontmoetingsruimte worden. Het hele gebouw is bovendien demontabel. Als er na twintig jaar aanpassingen nodig zijn aan het gebouw, kunnen alle elementen eenvoudig gedemonteerd worden en elders terug opgebouwd. Verder worden er duurzame en herbruikbare materialen gebruikt en is het gebouw een expo voor circulair bouwen. Ook diverse circulaire businessmodellen zullen aan bod komen; van verlichting tot buitenschrijnwerk (profielen, beslag en glas) als dienst.
Enkele concepten binnen het ontwerp van ’t Centrum (afbeelding Kamp C).