Klimaatadaptatie: vergeet de watertransitie niet!
Als het IPCC-rapport en de recente overstromingen in Limburg ons iets kunnen leren, dan is het wel dat we rijkelijk laat zijn met maatregelen voor klimaatadaptatie. De gebouwde omgeving had al lang toekomstbestendig moeten zijn. Het besef moet dan ook doordringen dat we beter en kritischer moeten omgaan met onze grondstoffen én met water.
Tekst: Marvin van Kempen, Beeld: Mijn Waterfabriek
Zo valt Earth Overshoot Day, de jaarlijkse dag waarop we evenveel grondstoffen gebruiken als de Aarde ons kan leveren, steeds eerder. Datzelfde kunnen we stellen voor het verbruik van drinkwater, waarvan de beschikbaarheid steeds nijpender is. “Bronnen staan onder druk en het verbruik neemt alsmaar toe”, vertelt Johan Bel van Mijn Waterfabriek, tevens Duurzaam Gebouwd-expert. “Drinkwaterbedrijven zijn steeds stelliger in hun beweringen en geven aan dat we niet langer op de huidige voet kunnen doorgaan. We moeten anders omgaan met water en van een lineair naar een circulair systeem. Nu is de harde werkelijkheid dat er water wordt opgepompt, verbruikt, vervuild en geloosd op de oppervlakte. Dat moet anders, willen we toekomstbestendig zijn.”
Zichtbare urgentie
Ook is er een steeds beter zichtbare urgentie van klimaatverandering. Het recente en internationale natuurgeweld duidt de race tegen de klok. “Klimaatadaptatie staat voor veel steden op de agenda en er worden eisen gesteld aan nieuwbouw. We zorgen er in ieder geval voor dat we regels opstellen voor de nieuwe voorraad die we neerzetten, maar er liggen ook grote kansen voor de bestaande bouw. Die mogen we niet vergeten mee te nemen in de opgave.” Bel ziet dat een watertransitie een belangrijk onderdeel vormt van een klimaatadaptieve omgeving, maar bemerkt ook dat onze sector nog aan het begin staat. “Onbekend maakt onbemind”, geeft hij aan. “Het opvangen en hergebruiken van regenwater is nog relatief onbekend en we zijn het in Nederland niet gewend. Toch is het belangrijk om hier goed over na te denken, om gedateerd vastgoed te voorkomen.”
Veel te winnen
In de stedelijke omgeving vinden we diverse vastgoedtypes, waarvoor de sector nu nog kansen laat liggen. Volgens Bel is het namelijk vanwege de brede toepassingsmogelijkheden, voor vrijwel ieder gebouw zinvol om regenwater nuttig in te zetten. “Bij woningen kun je bijvoorbeeld regenwater opvangen en inzetten voor de wasmachine, het toilet en de buitenkraan.
We zien dat we daarmee de helft van het water kunnen besparen.” Ook in school – en kantoorgebouwen is er werk aan de winkel. “Op scholen gaat ongeveer 80% van het water op aan toiletspoeling. Voor kantoorgebouwen daalt dat percentage iets, maar is het nog steeds een flinke 70%. Het toepassen van opvang en inzet van regenwater is dan ook een quick win.” Verder hebben scholen een groot dakoppervlak, dat nog niet altijd wordt ingezet voor bijvoorbeeld een groendak. Datzelfde geldt voor kantoordaken, waarvan het gros van de daken nog altijd een traditionele functie heeft. “Daar is nog volop kans om een groen-, of energiedak te realiseren, of een combinatie daarvan.”
Regenwater nuttig inzetten
Goede voorbeelden van klimaatadaptatie zijn er inmiddels voldoende. Onder andere in Groningen wordt ingezet op een stad die voorbereid is op extreme winters en zomers. Daar wordt het bedrijventerrein Euvelgunne onder handen genomen, dat stamt uit de jaren 80. Als daar flinke buien losbarsten, dan wordt de riolering overbelast. Daarom wordt de vraag gesteld: ‘Kunnen bedrijven op eigen terrein regenwater afkoppelen en zo mogelijk gebruiken?’. “Een van de doelen van de pilot is dan ook om praktijkvoorbeelden te geven van hoe bedrijven regenwater nuttig inzetten. Er moeten showcases komen van groene daken, infiltratie- en opvangsystemen.” De gemeente liet voorbeelden zien ter inspiratie voor de verduurzaming en besprak met bedrijven wat de wensen zijn. Per bedrijf is een voorstel uitgewerkt en er is een subsidieregeling gemaakt. Zo ook voor Duurzaam Gebouwd-partner BMN Bouwmaterialen, die diverse maatregelen doorvoerde: het gebruik van regenwater voor toiletspoeling en de afvoer van resterend regenwater naar oppervlaktewater. Ook is er op het bedrijventerrein een wereldwijde primeur: het produceren van jenever uit regenwater door distilleerderij Hooghoudt. Het zijn slechts twee voorbeelden van de klimaatadaptieve maatregelen voor Euvelgunne. “Gemeente Groningen loopt voorop als het gaat om de communicatie met bedrijven”, gaat Bel verder. “Met een goede projectmatige aanpak zorgen ze ervoor dat deze pilot andere gemeenten en bedrijventerreinen aan het denken zet en in actie brengt.”
In de schijnwerpers
Ook BrabantWonen uit Noord-Brabant stroopte de mouwen op om regenwater nuttig in te zetten. Dat gebeurde aan de Mozartsingel in ’s-Hertogenbosch, bij een woonvoorziening voor achttien jongeren. Een van de duurzaamheidsambities was de toepassing van Cross Laminated Timber in combinatie met houtvezelisolatie. Niet alleen herbruikbare materialen kregen de aandacht. Er is een sedumdak en er wordt regenwater opgevangen, dat wordt ingezet om de toiletten te spoelen. Overtollig regenwater wordt geïnfiltreerd in de bodem. De oplossingen die worden toegepast zijn het regenwatersysteem BUSINESS en Drainmax infiltratietunnels van Mijn Waterfabriek. Bel ziet dat dergelijke projecten de aandacht goed vestigen op de verduurzamingsopgave: “De opgaves rondom klimaatadaptatie en drinkwatervoorziening worden steeds prangender en daar moeten we gezamenlijk oplossingen voor verzinnen. Energieneutraliteit en het verantwoord inzetten van grondstoffen en materialen komt in verschillende casussen al naar voren, maar ambities voor klimaatadaptieve steden mogen meer in de schijnwerpers komen. En uiteindelijk schuilt de kracht in de opschaling.”
Watertransitie en BREEAM
In de beoordelingsmethodiek BREEAM-NL wordt verantwoord gebruik van grondstoffen en het toepassen van opvang en hergebruik van regenwater en ‘grijs’ water in WAT5. Er zijn respectievelijk 4 en 5 punten te behalen in deze categorieën. Voorbeelden van BREEAM-NL projecten zijn onder andere het Aviko vrieshuis in Steenderen en het logistiek centrum Gazeley in Venray.