De Loskade: real life circulair bouw- en woon-experiment
De droom van elke bouwkundige staat nu in Groningen: een tijdelijke woonwijk, waar naar hartenlust geëxperimenteerd kan worden met materialen en installaties.
Tekst: Ysbrand Visser, Beeld De Loskade: Martijn Heemstra
Op een voormalig fabrieksterrein in de stad Groningen is dit jaar De Loskade ontstaan. Met een bonte mengelmoes van woningen en bouwstijlen, precies zoals gepland door Van Wijnen. In deze wijk staat experimenteren centraal, want in 2030 worden de woningen weer gedemonteerd om elders een definitieve bestemming te vinden. Dit gebied, het Suikerfabriekterrein, krijgt dan een andere invulling.
De Loskade bestaat uit 14 circulaire en remontabele grondgebonden woningen, 32 studio’s en herbergt sinds september de nieuwe bewoners. In verband met wet- en regelgeving mogen zij hier hooguit een half jaar verblijven (voor studenten geldt een termijn van tien maanden). De grote diversiteit van bewoners - van studenten tot en met gezinnen - is voor Van Wijnen een pluspunt. Met eenheidsworst zou het experiment veel minder waardevolle data opleveren.
Verschillende façades
Het hele project is een living lab om je vingers bij af te likken. Wat er in de woningen gemonitord gaat worden, wordt de komende jaren steeds aangepast, rekening houdend met de privacy van de bewoners. Ondertussen zijn er op het terrein al veel innovaties zichtbaar, die voor Van Wijnen de weg plaveien naar ultieme duurzaamheid. Achter de vele, verschillende façades is een kant-en-klaar woonproduct gebruikt: Fijn Wonen van Van Wijnen. Duurzaam Gebouwd-expert Marije Kamphuijs, Manager Circulariteit bij Van Wijnen, vertelt dat er van dit duurzame woonproduct uit de fabriek al meer dan zevenhonderd exemplaren zijn gebouwd. Op De Loskade worden in de appartementen en grondgebonden woningen verschillende indelingsopties toegepast. Deze zijn al dan niet voorzien van opties als een uitbouw, de keuken voor of achter, openslaande deuren en verschillende soorten kozijnen of gevelbekleding.
Elf installaties
Met een focus op circulaire aspecten, zoals (biobased) materialen en verplaatsbaarheid, zijn veel bedrijven hier aangehaakt om te ontdekken of hun oplossingen ook een echt duurzame toekomst hebben (zie ook kader Carlisle). Zo telt het complex momenteel maar liefst elf verschillende typen installaties voor de energiehuishouding. Natuurlijk is er een keur aan zonnepanelen zichtbaar, ook als fraaie, verticale wandelementen of volledig met zonnecellen bedekte dakpannen
Alle opgewekte energie gaat naar het energiehart van De Loskade. Kamphuijs: “We zijn SmartGrid Ready. Onze installaties zijn klaar voor een elektriciteitsnet dat energievraag en -aanbod op elkaar afstemt. De komende tijd ontwikkelen we zo’n intelligent net zelf. Wanneer in de toekomst ook opslag van energie wordt getest, wordt ook offgrid haalbaar.”
“In de toekomst moet meer gebouwd worden, met minder mensen en tegen lagere kosten.”
Radicaal anders
Het is wel duidelijk dat er aan De Loskade iets bijzonders gebeurt. Dat blijkt wel uit de rondleiding en het gloedvolle betoog van Kamphuijs. “Wij zijn al een hele tijd bezig om op een andere manier te bouwen. Tijdens de crisis heeft de directie gekeken naar de toekomst van ons bedrijf en gezegd: ‘Als we doorgaan op de oude manier bestaan we straks niet meer’. Dus we moesten het radicaal anders gaan doen en vandaaruit is er heel veel in ons bedrijf veranderd en is Fijn Wonen geboren.”
“We moeten in de toekomst veel meer gaan bouwen, met minder mensen en tegen lagere kosten. Intussen zijn er 100.000 mensen de bouw uitgegaan en komen er ook bijna geen vakmensen van de opleiding. Verder is er een tekort aan grondstoffen en vinden we dat wonen voor iedereen betaalbaar moet zijn. Hoe kunnen we dan toch die enorme woningvoorraad bouwen? Dan moet je wel kiezen voor een geïndustrialiseerde en gestandaardiseerde aanpak. En bovendien ook duurzaam en circulair bouwen.” Pop-up wijk De Loskade is daarvan het ultieme praktijkvoorbeeld.
Gedragsverandering bij bewoners door Fijn Wonen Om bewoners te stimuleren bewust met hun energieverbruik om te gaan kan gebruik worden gemaakt van het Mijn Fijn prestatiedashboard. Hier krijgen bewoners inzicht in hun energieverbruik. Het prestatiedashboard toont hoeveel stroom je verbruikt per onderdeel huishoudelijke apparaten, verwarming, warm water en ventilatie. Én het laat zien hoe het verbruik is in vergelijking met andere huishoudens.
Woonconsulenten geven advies en uitleg zodat bewoners de woning zo duurzaam en bewust mogelijk gebruiken. In april is het Mijn Fijn prestatiedashboard uitgebreid: bewoners krijgen sinds kort ook tips en complimenten afhankelijk van het gedrag. Bijvoorbeeld door erop te wijzen dat ze de afgelopen week minder stroom hebben verbruikt of een aanrader op basis van het gebruik en verbruik van de woning.
In de video kun je zien hoe de samenwerking tussen Van Wijnen en Carlisle Construction Materials tot stand kwam, op het Duurzaam Gebouwd Congres 2019
Dakbedekking met inductie
In een latere fase van dit project is Van Wijnen in contact gekomen met Carlisle Construction Materials BV. Hun innovatie is terug te vinden op het dak van een uitbouw. Van Wijnen en Carlisle ‘ontdekten’ elkaar eerder dit jaar tijdens het Duurzaam Gebouwd Congres in Leeuwarden en daarbij greep Carlisle de kans om op De Loskade mee te innoveren. De toegepaste dakbedekking is gemaakt van het uiterst sterke Hertalan EPDM-rubber, waarvan de dakbanen al in de fabriek aan elkaar verbonden worden (hot-bonding). Bart-Jan Pompen (Carlisle): “De productie kun je vergelijken met broodbakken. Je voegt materialen toe als EPDM-rubber, roet en andere vulstoffen. De eveneens aanwezige zwavel zorgt uiteindelijk voor de vulkanisatie, waardoor het rubber zijn definitieve structuur krijgt. Van een plastisch rubbermengsel wordt een elastische, rubberen EPDM-foliebaan gemaakt.
Het ontstane EPDM is daarna niet meer uit elkaar te trekken. We verwerken deze dakbedekking als één groot geheel en dit kan in de praktijk tot wel 3000 m2. In dit geval zijn de membranen kleiner, anders is het materiaal niet meer goed en veilig aan te brengen.” Het gebruikte EPDM heeft een gebruiksduur van meer dan veertig jaar. Na deze periode kan van schoon EPDM weer een plastisch materiaal gemaakt worden, om zo opnieuw als grondstof te kunnen worden ingezet. Dat gaat met de toepassing op De Loskade ook gebeuren. Hier wordt de dakbedekking mechanisch bevestigd met een inductietechniek.
Op het dak zijn ronde drukverdeelplaatjes bevestigd (3 tot 8 per m2, afhankelijk van de windbelasting), met daarop een speciale coating. Door die coating en inductiewarmte hecht de dakbedekking aan het plaatje en kan met diezelfde inductie ook weer snel worden losgemaakt voor hergebruik.
Voor Van Wijnen is het een mooie, nieuwe toepassing om in deze wijk te proberen, voor Carlisle is het een procedé (Rhinobond inductie) dat nu een jaar of zes in Nederland wordt toegepast. Pompen: “Die coating is eenmalig bruikbaar en op de EPDM kun je weer nieuwe drukverdeelplaatjes aanbrengen. We zijn overigens ook bezig met proeven om dakbedekking met kliksystemen te bevestigen. In beide gevallen kun je de dakbedekking simpel oprollen en weer meenemen.
”Als dakbedekking gekleefd wordt bevestigd, moet dat materiaal na gebruik helemaal worden losgetrokken van de isolatie. Daardoor is het niet meer bruikbaar om in dezelfde keten circulair te worden toegepast. Pompen: “Wij zijn ervan overtuigd dat we onze materialen in de toekomst gaan terugnemen uit de markt. Bovendien is de verwachting dat grondstoffen schaarser en duurder worden. Dus kijken wij serieus naar hergebruik. Ons probleem is nu dat we nog helemaal geen EPDM-dakbedekking terugkrijgen, omdat de materialen zo lang meegaan.” Voor Carlisle is het nu dus wachten tot 2030, terwijl Van Wijnen ook elders met dit systeem aan de slag gaat.