De volgende, ingrijpende transitie komt er snel aan: water
Na een kurkdroge zomer is het onderwerp ‘water’ alweer wat aan het wegsijpelen uit ieders gezichtsveld. Experts waarschuwen echter voor een hevige crisis op dit vlak. Johan Bel (Mijn Waterfabriek): “Ik trek het liefst de parallel tussen de energietransitie en de watertransitie. Die hebben vergelijkbare gevolgen voor de bouw, alleen zit er qua momentum tien jaar tijd tussen.”
Tekst: Ysbrand Visser
Afgelopen zomer was er nog veel aandacht voor de waterproblematiek en daarbij wisten steeds meer mensen Mijn Waterfabriek te vinden. Lange tijd was Johan Bel veelal een roepende in de woestijn, maar dat het tij is gekeerd, is overduidelijk. Hij had het zo druk dat de vakantie er bijna bij inschoot. Ook diverse organisaties maakten aan het eind van de zomer duidelijk dat het roer nu echt om moet.
Zo ging de Unie van Waterschappen daarover in gesprek met stikstofbemiddelaar Johan Remkes. Het belang werd benadrukt van het combineren van de stikstofaanpak met een verbetering van de waterkwaliteit en met het klimaatbestendig maken van Nederland. “Met een goede stikstofaanpak kunnen we een volgende crisis rond waterkwaliteit op tijd voorkomen”, aldus Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen.
Met regenwater- en grijswatersystemen wordt aanzienlijk bespaard op regulier drinkwater.
Drinkwater onder druk
Dit pleidooi werd een maand later gevolgd door een notitie van de Vereniging van waterbedrijven in Nederland met als voornaamste boodschap: “Het watersysteem loopt tegen zijn grenzen aan door droogte, verzilting en een toenemende watervraag door een groeiende bevolking, regionaal stedelijke uitbreiding en economie. De beschikbaarheid van water voor de drinkwatervoorziening staat onder druk. Daarnaast verslechtert de kwaliteit van de drinkwaterbronnen door vervuiling van landbouw, industrie en huishoudens.”
Ook Duurzaam Gebouwd-expert Onno Dwars (CEO Ballast Nedam Development) schreeuwt ‘het’ inmiddels van de daken. In een gesprek over de politieke aspecten van de klimaatadaptatie in de bouw, liet hij niet na om de watercrisis aan de orde te stellen. Met daarbij een veelzeggende verwijzing naar ontwikkelingen in België. Dwars legt de zere vinger op kwesties als onvoldoende hergebruik van hemelwater en overvloedig verbruik van drinkwater. Dwars: “Slechts 1% van het gezuiverde water dat we verbruiken wordt gebruikt voor drinkwater. Waarom hebben de Belgen in de nieuwbouw hun drinkwaterverbruik al met 70% teruggebracht, terwijl wij niets doen? In de jaren na 2025 zal ook dit onderwerp hoog op ieders agenda komen te staan, maar waarom niet nu al?”
Rijk rekenen
De problematiek rond water behelst dus tal van aspecten. Dat we hier nog niet hard tegenaan lopen, is makkelijk te begrijpen als je je voorstelt hoe rijk we ons lange tijd rekenden met het Groningse aardgas. Dat leken we ook in overvloed te hebben, maar zie nu eens de catastrofale gevolgen van de gastekorten (zoals torenhoge maandtermijnen). Met hooguit als lichtpuntje dat deze crisis de energietransitie aanzienlijk versnelt.
Er moet dus snel meer aandacht komen voor de waterproblematiek, zo liet Johan Bel optekenen door Anne Boer van de Stentor. Bel, die zich al in 2014 stortte op dit thema, zegt: “Hoe confronterend het ook is in dit waterrijke land, water is een natuurlijke bron en kan opraken. Daarom moeten we er zuinig op zijn. We gebruiken nu veel meer dan de natuur kan leveren. Het probleem is nu urgent en dat is nodig om de zaak in beweging te krijgen.’’
Al vanaf het begin, nadat hij afscheid nam van onder meer Wavin, is het Bel te doen om duurzaam gebruik van drinkwater, wat vooral betekent: minder water gebruiken en verspillen. “Verduurzaming heeft mij altijd beziggehouden. De discussie over gebruik van water in Nederland vind ik nogal kortzichtig. Besparen op drinkwater is namelijk kinderlijk eenvoudig.’’
Het vele groen op de balkons en terrassen van het iconische Sluishuis aan het IJ in Amsterdam wordt volautomatisch van regenwater voorzien.
Niet op waarde geschat
Ook Bel trekt de vergelijking met onze gasvoorraad en het ‘rijk rekenen’. “Schoon drinkwater is in ons land altijd een vanzelfsprekendheid geweest. Het is er en het is ook nog eens spotgoedkoop. Die zekerheid gaat verdwijnen. We gebruiken nu meer dan de natuur levert en het tempo waarin we achteropraken, wordt steeds hoger. We hebben te maken met nieuw fenomenen, de droogte en watertekorten, en daar moeten we oplossingen voor vinden.’’
Het merendeel van ons water, zo is in het interview met Bel te lezen, komt uit de grond en de rest uit oppervlaktewater (rivieren en IJsselmeer). “Dat water in de diepe ondergrond”, vervolgt Bel, “is vijf tot honderd jaar oud. Het gaat er nu in zo’n hoog tempo uit, dat het voor de natuur niet meer is bij te houden. Water wordt niet op waarde geschat. Veel mensen sproeien ondanks de droogte hun tuin met kostbaar drinkwater. En waarom ook niet? De boodschap om zuinig aan te doen, raakt ze niet. Een avond sproeien kost nog geen euro.’’
Met het oog op de voorspelde tekorten is het natuurlijk ook de vraag wat eraan te doen is. Mijn Waterfabriek levert in ieder geval een keur aan behulpzame methoden, zoals regen- en grijswatersystemen, berging en infiltratie, met putten, filters en pompen. Enkele oplossingen stonden de afgelopen tijd al in het zonnetje. Zo liet zelfs het NOS Journaal al zien wat je kunt doen met de opslag en hergebruik van regenwater.
Opslagtanks voor grijswater, zodat hierdoor een aanzienlijke besparing van drinkwater mogelijk wordt.
Slimme sensors
Bels partner Rob Steltenpöhl (Optigrün) legde in het televisie-item uit wat hij allemaal kan doen door regenwater op te vangen in een grote tank. Het helpt hem bij het besproeien van de tuin, het spoelen van het toilet, maar ook bij het douchen en het wassen van kleding. Slimme sensors en een koppeling met de weersvoorspelling zorgen bovendien voor voldoende bergingscapaciteit.
Ook RTV Oost ging in op het gebruik van hemelwater. Maruschka Wubbels (Holthone) liet in een filmpje zien dat bij haar thuis regenwater zelfs als drinkwater uit de kraan komt. Dat ze zich er ook mee wast, doucht en de was doet, wekt dan geen verbazing meer. De oplossing in haar huis - zonder waterleiding en riolering - schuilt in een drinkwaterwatersysteem (opvang & opslag regenwater), aangelegd door Mijn Waterfabriek.
Zuiver water
Wubbels kan maximaal twintig kuub regenwater opslaan, wat voldoende blijkt voor een jaar lang normaal watergebruik. Voor de microfoon van RTV Oost zegt ze: “Het bevalt heel goed. Er zit geen kalk in, dus dat bespaart een hoop poetswerk. Het is heel zacht water en smaakt heerlijk. Ik heb het gevoel dat we onze tijd ver vooruit zijn en daar ben ik best trots op.” Volgens Wubbels wees laboratoriumonderzoek bovendien uit dat haar gefilterde regenwater minstens zo zuiver is als het standaard waterleidingwater.
De situatie in Holthone is volgens Bel tamelijk uniek: “Je hebt een heel groot dak nodig om voldoende water te kunnen opvangen dat genoeg is voor een gezin. Bij een rijtjeswoning of twee-onder-een-kapwoning is het technisch gezien onhaalbaar, omdat het dakoppervlak dan te klein is. Daarnaast heb je in de wijk de beschikking over een waterleiding en dat maakt het goedkoper om gebruik van te maken. Je kunt wel regenwater opvangen om het toilet mee door te spoelen, de tuin te sproeien en je wasmachine te laten draaien. Dat scheelt dan toch al de helft van je kraanwaterverbruik.”
95% besparen
Ook (kantoor)gebouwen profiteren steeds meer van de opvang en hergebruik van regenwater. Er is dan sprake van blauwgroene daken met helofytenfilter, waarbij het ‘aloude’ sedumdak in het niet valt. Als de beplanting rond het gebouw niet volautomatisch wordt geïrrigeerd met opgevangen hemelwater, hoor je er tegenwoordig niet meer bij.
Bovendien beperkt het water ook nog eens de hedendaagse opwarming, door de koeling die de systemen (door verdamping) opleveren. Het is een buffer met water onder de beplanting die in een Amsterdams project van Mannoury (in opdracht van Aedes) zorgt voor hergebruik van het hemelwater. Bijkomend voordeel van de ter plekke bereikte koeling: de zonnepanelen wekken meer elektriciteit op! Ondertussen wordt in perioden van droogte ook het douchewater hergebruikt. Opvallend is dat in het project twee woontorens met verschillende technieken worden vergeleken. Bekijk nu het verhelderende filmpje: https://vimeo.com/73097105
Tot slot waarschuwt Bel nog maar eens dat we dagelijks gemiddeld 130 liter water per persoon gebruiken en daarvan slechts 1,5 liter consumeren. “De rest kunnen we eenvoudig vervangen door al dan niet gezuiverd regenwater. Als we de technieken en systemen die er al zijn inzetten, is een besparing van 95 procent op het gebruik van drinkwater mogelijk. Dan hoeven de waterbedrijven minder op te pompen, wat enorm helpt tegen de verdroging en dus ook nog eens winst is voor de natuur en landbouw”, besluit Bel.