10 jaar TKI Urban Energy: nú opschalen en versnellen

Deze herfst bestaat TKI Urban Energy 10 jaar. Voor Duurzaam Gebouwd een goede reden om met algemeen directeur Michiel Kirch terug en vooruit te kijken op het werk van zijn organisatie. “Inspelen op de wensen van eigenaren van woningen en gebouwen is cruciaal voor het opschalen en versnellen.”

Tekst: Ysbrand Visser

In de beginjaren was TKI Urban Energy (kortweg: TKI UE) vooral bezig met individuele, innovatieve technologieën, zoals zonnepanelen en warmtepompen, en de bijbehorende verdienmodellen, aldus Michiel Kirch. Een belangrijke vervolgstap vormde de introductie van meerjarige missiegedreven innovatieprogramma’s. Kirch legt uit: “Daardoor kwam er meer nadruk op het toepassen en opschalen van innovaties. Het geïntegreerd toepassen van innovaties werd ook steeds belangrijker. We brengen in dit verband partijen uit verschillende delen van de keten samen in kansrijke consortia.”

“De introductie van dit missiegedreven innovatiebeleid was voor ons een belangrijk moment. Het is een strategie die onder meer is ingegeven door Mariana Mazzucato, die haar gedachtengoed in haar gezaghebbende boek De ondernemende staat uiteenzette. Belangrijk daarbij is de focus op het doel dat je met een innovatie dient in plaats van de innovatie zelf. Die missie en het doel zijn nodig om koers te houden. Dat missiegedreven innovatiebeleid was in 2017 een belangrijke onderlegger van het Klimaatakkoord.”

Michiel Kirch: “Het zijn niet jij, ik of de politiek die het werk uitvoeren, maar de bedrijven”.

Kennis delen

Kennisdeling speelt vervolgens ook een belangrijke rol bij alle activiteiten. TKI UE is actief op dit terrein met haar websites, kennisdossiers en seminars/webinars, en werkt daarbij intensief samen met onder andere Duurzaam Gebouwd. Kirch: “Om de kennis van het werkveld te vergroten, kunnen wij onderzoeken zelf in opdracht geven of zelf uitvoeren. Doordat TKI UE onafhankelijk is en geen commerciële belangen heeft, kunnen bedrijven laagdrempelig bij ons terecht. Hun kennis wordt zo makkelijk met ons gedeeld. Die informatie onderzoeken wij en samen met de resultaten van innovatieprojecten levert dat veel kennis op die wij ter beschikking stellen aan anderen. Ook dat zorgt voor versnelling en opschaling.”

Financiering

In de loop van die tien jaar kwamen de energietransitie en de grote woning(ver)bouwopgave steeds scherper op het netvlies en is het nu aan TKI UE om die maatschappelijke opgaven te helpen op te schalen en te versnellen. Op het gebied van financiering adviseert TKI UE ook. Kirch: “We delen met bedrijven dat ze in de beginfase via verschillende routes een beroep kunnen doen op publieke middelen. Verder drukken we ze op ’t hart dat ze vanaf dag één bekijken wie in de toekomst hun klanten worden en wat de potentie van hun product is. Naarmate de ontwikkeling van een innovatie vordert en dichterbij marktintroductie komt, neemt de behoeft aan private middelen veelal toe.”

Zoals eerder gezegd, kijkt TKI UE steeds meer met een integrale blik naar de energietransitie. Kirch: “Installeer niet zomaar een zware warmtepomp, maar breng bijvoorbeeld eerst de isolatie op orde waardoor de warmtevraag vermindert. Je komt pas echt tot een optimale investering als de installateur samen met de leverancier van de installatie en de aannemer kijkt naar het verduurzamen van een woning. We zijn er trots op dat die stap is gezet, want het is een belangrijke voorwaarde voor het versnellen van de transitie.”

De genoemde integratie heeft nog een belangrijk voordeel. Kirch: “Gezien de huidige krapte op de arbeidsmarkt is het belangrijk om processen verder te stroomlijnen en te automatiseren. Om ingewikkelde ingrepen in woningen en gebouwen veel gemakkelijker uit te voeren. Dat maakt het bijvoorbeeld makkelijker om een warmtepomp te installeren door mensen met een algemene in plaats van specialistische achtergrond.”

Vanuit TKI Urban Energy zijn ruim 450 innovatieve projecten opgezet.

Bedrijven voorop

Het speelveld rond TKI UE veranderde in die voorbije tien jaren aanzienlijk. De urgentie in de politieke arena en maatschappij, dat er echt iets moe(s)t veranderen, kantelde enorm en droeg natuurlijk ook bij aan het werk van TKI UE. Kirch: “Klopt. Waar wij eerst zaken stimuleerden op het gebied van technologieën en rendement, gebeurt dat nu onder druk van klimaatverandering en de noodzakelijke reductie van de CO2-uitstoot. Het zijn uiteindelijk niet jij en ik, niet politiek Den Haag, de provincie of de gemeente die het werk uitvoeren, maar de bedrijven.”

“TKI UE is er in belangrijke mate voor uitvoerende bedrijven, want zij staan uiteindelijk aan de lat van de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Als wij aanlopen tegen belemmeringen die zij ervaren, dan zijn wij er om dat te berde te brengen en die belemmeringen door innovatie, normering of door overleg met beleidsmakers weg te nemen. Zoals recentelijk met een onderzoek naar de draagkracht van daken op bedrijventerreinen. Dat was belangrijke input voor het beleid van het ministerie van EZK en werd ook in de Tweede Kamer omarmd. Er komt nu beleid dat het plaatsen van zonnepanelen op die daken beter ondersteunt, waardoor die panelen niet in weilanden terechtkomen.”

“Per saldo zoeken bedrijven gewoon een afzetmarkt voor hun producten of diensten”, vervolgt Kirch. “Of die afzet nu gedreven wordt door de huidige stijging van de energietarieven of door beleidsontwikkelingen, zoals het verbod op de vervanging van de cv-ketel per 2026. Ook de komst van de Transitievisie Warmte per gemeente is waardevol gebleken. Het is winst dat gemeenten met vereende krachten nadachten over dat vraagstuk, de ambitie en de plannen met de verschillende wijken. Bedrijven geeft dat houvast voor hun uitvoeringsplannen. Het sleutelen aan het verduurzamen van woningen en wijken door afnemers én aanbieders is noodzakelijk en daaraan gaf de Transitievisie Warmte een impuls.”

“De programma’s die wij uitvoeren richten zich op de plekken waar aanbieders en afnemers samenkomen en samenwerken en zich ontplooien tot kansrijke opschalingsinitiatieven. Zo zijn we in september gestart met het programma Verbouwstromen om partijen die grote aantallen woningen willen verduurzamen, met raad en daad bij te staan. We proberen knelpunten boven tafel te krijgen en halen meteen waardevolle informatie op, die ook voor andere partijen toepasbaar is. De knelpunten maken wij bespreekbaar om ze te kunnen oplossen door innovatie en eventueel met ondersteuning op het gebied van wet- en regelgeving.”

Keukentafelgesprekken

Naast de bedrijven wil TKI UE zich meer gaan richten op de eindgebruikers. Kirch: “Inspelen op de wensen van eigenaren van woningen en gebouwen is cruciaal voor het opschalen en versnellen. Zij bepalen uiteindelijk of en wanneer een woning wordt verduurzaamd. Daar ligt de sleutel. Als je bedenkt hoeveel er moet worden verduurzaamd en nieuw moeten worden gebouwd, dan is het de vraag hoe je alle vragen van bewoners beantwoordt. Je kunt geen 7 miljoen keukentafelgesprekken voeren.”

“Wij zoeken daarom naar partijen met een nauwe verbondenheid met bewoners, die ook in staat zijn om die vragen en wensen soepel en gestroomlijnd te beantwoorden. Dat zijn niet alleen de woningcorporaties, die de bewoners al kennen, maar ook bedrijven die in staat zijn op een intelligente en geautomatiseerde manier oplossingen eenvoudig onder de aandacht te brengen van bewoners. Bijvoorbeeld met virtual reality en met behulp van artificial intelligence. Dat is nog een vrij onontgonnen gebied, waarbij onafhankelijkheid van de aanbieder, standaardiseren van eisen en normeren van producten en diensten belangrijke bouwstenen zijn.”

“Je kunt normeren op het moment dat er daarvoor een methodiek is afgesproken. Als een renovatieconcept is ontwikkeld dat geschikt is voor verschillende type woningen, dan zou een onafhankelijke instantie kunnen aangeven dat je kunt vertrouwen op de prestaties van dat aanbod. Dat zijn ingewikkelde afspraken, maar als bedrijven dat onderschrijven en het voor hun activiteiten een versnelling teweegbrengt, dan zijn ze bereid daarin mee te gaan.. Denk ten slotte bij normen ook aan scores voor circulariteit, duurzaamheid van materialen en de logistieke bewegingen. Gerichte sturing door middel van normen kan substantieel bijdragen aan de reductie van CO2-uitstoot en duurzaamheid. Daar is het uiteindelijk om te doen.”