Zo stad, zo school
In waterstad Leeuwarden verrijst een waterrijk IKC
PCBO Leeuwarden e.o. werkt aan de nieuwbouw van IKC Middelsee. Het belooft een zeer innovatief kindcentrum te worden dat water inzet als schaarse grondstof, zoals het zou moeten. We spreken met Hans Greidanus, directeur/bestuurder bij PCBO Leeuwarden. “Dit past uitstekend bij de geschiedenis van Middelsee: een school bouwen op de voormalige zeebodem.”
Auteur: Reinoud Schaatsbergen
Hans Greidanus
directeur/bestuurder bij PCBO Leeuwarden
Middelsee is een nieuwe wijk in Leeuwarden, wat voor PCBO dé kans was om van meet af aan hoge ambities na te streven bij de bouw van het nieuwe IKC. Omdat PCBO zelf bouwheer is, heeft de organisatie veel invloed op het vanuit de gemeente Leeuwarden verstrekte budget. Dat resulteerde in een stevig strategisch beleid waarin enkele Sustainable Development Goals (SDG’s) zijn opgenomen om vooral aan circulariteit en klimaatadaptatie aandacht te schenken.
Het onderwijsgebouw moet ruimte gaan bieden aan 350 basisschoolleerlingen. Daarnaast maakt Sinne Kinderopvang gebruik van het pand en zijn er speelleergroepen en een dagopvang. Het gebouw wordt zo opgezet dat er vanuit deze functies zicht is op de onderbouw. “Dat maakt de doorloop van ontwikkelingslijnen zichtbaar”, zegt Greidanus. “Omdat de kinderen en medewerkers elkaar zien, vormen ze een geheel.” Deze transparantie tussen de onderwijslagen vormt de basis voor een innovatief onderwijsconcept dat IKC Middelsee wil uitrollen.
Werken binnen budget
IKC Middelsee moet voor ongeveer 50 procent uit circulair materiaal gaan bestaan. “We streven niet een volledig materialenpaspoort na”, zegt Greidanus, “maar het thema circulariteit was een relevant item in de aanbesteding. Architecten en aannemers moesten hieraan dus in hun presentaties aandacht besteden.” Het resultaat is dat onderdelen van IKC Middelsee deels herbruikbaar zullen zijn, zoals een houten ommanteling.
Het IKC wordt bovendien groen, wat Greidanus vooral vanuit educatief oogpunt benadert. “We realiseren een luifel met sedumbedekking en aan de wanden komt begroeiing”, zegt hij. “Daarbij kiezen we bewust voor planten die een goede CO2-opname hebben en voor een extra isolerende waarde zorgen.” Volgens de directeur is de mate van toepassing van groen, maar ook van andere (gezonde) materialen, veelal een kwestie van budget. “We kunnen dat budget moeilijk groter maken, maar we kunnen wel de mogelijkheden binnen het beschikbare budget onderzoeken.”
Het schoolgebouw is bovendien duurzaam, vervolgt Greidanus: “Het IKC is gasloos en is als BENG aangevraagd, wat uitgerekend is op basis van 34 zonnepanelen. We weten nu echter al dat we niet kunnen salderen. Dus extra panelen inkopen om Paris Proof te zijn is een investering die nu niet logisch is. Over vijf jaar is het nieuwe verdeelstation in Leeuwarden gerealiseerd, dus misschien is teruglevering dan wel mogelijk. Zo kijken we waar een plus toegevoegd kan worden of hoe we vanuit het budget iets anders kunnen bedienen, zolang het maar rendabel is.”
70 procent waterbesparing
Om van IKC Middelsee volgens de visie van PCBO de beste onderwijsplek te maken, heeft de organisatie bij de gemeente gelobbyd. “In de gemeente heb je schotjes zoals vastgoed, onderwijshuisvesting, materialen, enzovoorts”, zegt Greidanus. “Het is niet zo dat die automatisch met elkaar samenwerken. Daarom hebben we zelf een pleidooi gehouden: dit is een bijzondere plek in het Europese centrum voor watertechnologie! Hoe kunnen we dat toevoegen als educatief thema?”
Door de proactieve houding van PCBO wist de organisatie een extra 160.000 euro op te halen vanuit de gemeente Leeuwarden. Dit is ingezet om zo efficiënt mogelijk hemelwater in te zetten voor het IKC, wat nog best een uitdaging blijkt. “Soms heb je veel regen en in sommige periodes niet”, zegt Greidanus. “Ons oorspronkelijke plan was om hemelwater op het dak op te vangen en dat te gebruiken voor verkoeling, maar gaandeweg bleek het gebouw dusdanig goed geïsoleerd te zijn dat het rendement te laag was ten opzichte van de investering. Toen kwamen we in contact met Johan Bel van Mijn Waterfabriek. Hij stelde een andere oplossing voor: hemelwater opvangen in drie ondergrondse buffertanks van 20 m3 per tank.”
Dit hemelwater wordt opgepompt, via een koolfilter gezuiverd en daarna gebruikt voor de 34 toiletten van het IKC. “Daarmee besparen we tot 70 procent op het leidingwater”, zegt Greidanus. “Daar zijn we erg trots op. Dit is elke dag aanwezig en is ook echt iets om kinderen bewust van te maken.” Bovendien wordt het hemelwater ook ingezet als irrigatiesysteem voor de groene wanden. Raken de buffertanks leeg, bijvoorbeeld in een droge periode, dan kan het systeem altijd nog overschakelen op leidingwater.
Educatie in watertechnologie
Hoewel bovenstaande technologie een fikse waterbesparing oplevert, is de innovatie niet zichtbaar. Om die reden realiseert PCBO een 14 meter lange en 1 meter hoge klimaatslimme muur op het terrein. “De basis van deze muur is van gerecycled plastic”, zegt Greidanus. “Daarop komt een substraat te liggen waarop planten kunnen groeien, die weer CO2 opnemen. Dit alles wordt zichtbaar gemaakt met metertjes, zodat kinderen het resultaat kunnen zien van wat er gebeurt.” De klimaatslimme muur wordt door Save Lodge geleverd, waarbij de metingen door studenten van NHL Stendon worden uitgevoerd. Overigens kunnen kinderen op het terrein ook actief met water aan de slag gaan door de toevoeging van waterspeeltoestellen en een wadi, die tegelijk overtollig water afvoert.
De ambities voor het IKC zijn hoog, maar ze waren nog hoger. Greidanus: “We wilden ook een windturbine zichtbaar op het dak plaatsen, zodat je wind-, water- en zonnetechnologie in zicht hebt. Die turbines zijn alleen moeilijk leverbaar. In plaats daarvan willen we nog sterker inzetten op de visualisatie van de zaken die we nu al hebben staan. Zoals in de school zichtbaar maken wat de zonnepanelen aan energie opleveren.”
Impressie van IKC Middelsee. Architect Wijbenga-Tromp, Bouwgroep Dijkstra Draisma, Pranger-Rosier (installateur), Innax, en BCN (bouwmanagement).
Een gebouw om trots op te zijn
Wat betreft Greidanus is IKC Middelsee slechts het begin van een mooie reis naar duurzame scholen die het klimaat als pijler in het educatieve karakter meenemen. “Hier komt iets bijzonders boven water”, zegt hij. “We staan met elkaar voor een belangrijke opgave. Niet voor niets hebben wij de SDG’s meegenomen in de strategische koers, maar willen we ook zoveel mogelijk bewustwording creëren bij de kinderen. We zijn nu bezig met het vormgeven van het curriculum, waarin onder andere de watertechnologie terugkomt.” Als het aan de directeur ligt, wordt deze koers voor elke volgende school van PCBO alleen maar steviger uitgewerkt.
Greidanus kijkt dan ook tevreden terug, maar ook zeker vooruit. “Het mooie is dat de organisaties waarmee we samenwerken, zoals Innax, Mijn Waterfabriek, Save Lodge en ook Circulair Friesland, hier allemaal enthousiast over zijn”, zegt hij. “Daardoor leer je wat er allemaal mogelijk is. Door samen te werken vanuit de opzet van de ambities maakten we samen het plan volwaardig. Iedereen stond erachter, zodat we met meer middelen meer mogelijkheden hadden en een prachtige toevoeging aan dit gebouw konden doen. Gewoon een dikke plus!”
Meer informatie
Sinds kort is de website van IKC Middelsee live. Je bezoekt hem hier.