Windesheim: ‘Circulair beheer en onderhoud vraagt om bewustwording’
Beleid combineren met een gezonde dosis pragmatiek: op die manier pakt Windesheim de verduurzaming en het circulair maken van de huisvesting en het vastgoed aan. Een roadmap circulariteit moet de komende jaren ondersteunen om bewustwording te creëren en andere, betere keuzes te maken op het vlak van onder andere herbruikbare materialen en afvalstromen. Windesheim laat samen met SPIE Nederland zien hoe wordt samengewerkt aan circulair beheer en onderhoud en het gezamenlijk verzilveren van duurzame kansen.
Tekst: Marvin van Kempen, Beeld via: Windesheim / Blossom Architecture
“We werken aan een fossielbrandstofvrije campus en willen een voorbeeldfunctie vervullen in de circulaire economie”, vertelt technisch adviseur Jan Visser over de ambities van Windesheim. “Als voorbeeld voor studenten, medewerkers en omgeving. Daarom willen we ons richten op een aantal pijlers, waaronder het uitvoeren van circulaire renovaties, het sluiten van grondstoffen- en materialenstromen op de campus en het doorvoeren van aanpassingen aan gebouwen op basis van circulaire prestatie-eisen. We zetten in op verschillende Sustainable Development Goals (SDG’s) voor de diensten Strategie & Support en Bedrijfsvoering: goede gezondheid en welzijn (SDG-doel 3), ongelijkheid verminderen (doel 10), verantwoorde consumptie en productie (doel 12) en klimaatactie (doel 13).”
Roadmap geeft houvast
Om deze ambities kracht bij te zetten en de uitvoering dichterbij te brengen, maakte Windesheim een roadmap. “We trokken op met Alba Concepts en tekenden samen uit hoe duurzaamheid en circulariteit gestalte krijgen, de komende jaren. Daarin zochten we de samenwerking tussen onze afdeling beheer en onderhoud, huisvestingadviseurs en facilitair. De roadmap legt de nadruk op een aantal focuspunten: onder andere de verduurzaming van meerjarenonderhoudsplannen (MJOP's), Zero Waste door toepassing van circulaire contractvormen en het stimuleren van regionaal inkopen van producten en diensten. De roadmap gebruiken we om houvast en bewustwording te creëren en we combineren het opgestelde beleid met een gezonde dosis pragmatiek.” Ashwin Walstra, consultant circulariteit van SPIE Nederland vult aan: “Bewustwording, materiaalstromen en het meten van circulariteit zijn belangrijke stromingen in deze roadmap. Om daar concreet invulling aan te geven zetten we verschillende acties op, waaronder een roadshow met leveranciers. Onze ketenpartners vertellen hoe ze aan de slag zijn met duurzame en circulaire innovaties en we inspireren elkaar om de volgende stap te zetten. Onder andere bouw, water, klimaat en elektra zijn vertegenwoordigd en door elkaar uit te dagen kom je tot de meest circulaire oplossingen en producten. Die vernieuwingen kunnen we, in afstemming met Windesheim, inzetten in zowel nieuwe als huidige beheer- en onderhoudsprojecten.”
Aan de hand van de verkregen inzichten uit de roadshows volgt er een catalogus met duurzame en circulaire producten. Walstra vertelt hierover: “Daarmee zorgen we ervoor dat een projectleider of coördinator die op korte termijn een oplossing wil, bijvoorbeeld bij een vervangingsmoment, voor een duurzaam en circulair alternatief kan kiezen.” Een tweede resultaat is het vergroten van bewustwording. “Dat begint al bij de definitie van circulariteit. Voor de ene organisatie kan circulariteit iets anders betekenen dan voor de andere. Stel: je bent projectleider en bij een eerstvolgend vervangingsmoment word je gevraagd om circulaire materialen te kiezen. Wat betekent dat dan en waar let je dan op? Daarom schetsen we nu met Windesheim de kaders: wanneer zijn we circulair bezig en wanneer niet. De catalogus willen we up-to-date houden en jaarlijks aanvullen. We verwachten dat we hiermee ook de markt ook kunnen prikkelen.”
Duurzaam denken en doen
Voordat je een expeditie kunt organiseren richting een eindpunt, is het belangrijk om te weten waar je staat. “Daarom willen wij erachter komen of we duurzaam denken en doen en hoe onze samenwerkingen met ketenpartners er op dit moment uitzien”, gaat Visser verder. “En wat het maken van andere, duurzamere keuzes betekent voor onze partners. Het is lastig om een cyclus te doorbreken waarin je ervan uitgaat dat een onderdeel dat aan vervanging toe is, altijd nieuw moet zijn. De kritische vraag of we ook kunnen kiezen voor een circulair en duurzaam alternatief, stel je niet alleen aan teamleden van je eigen organisatie. Je gaat ook met ketenpartners in gesprek over hoe zij voor alternatieven kunnen zorgen. Je krijgt dan soms te maken met scepsis, bijvoorbeeld over de inzet van hergebruikte materialen bij een vervangingsopdracht bij paneelwanden. Terwijl wij juist het percentage biobased van het product wilden vergroten en secundaire materialen willen toepassen.”
Ashwin Walstra, SPIE Nederland: 'We hebben samen met Windesheim een oogstkaart ontwikkeld om de afvalstromen, zowel in- als uitgaand in kaart te brengen en meer circulaire beslissingen te maken. We volgen de ontwikkelingen in de markt en zijn in gesprek met het Cradle to Cradle Products Innovation Institute.'
Aanbesteding voor circulair beheer en onderhoud
Voor het beheer en onderhoud werd een aanbesteding uitgeschreven, waarin de inzet op circulariteit en het verantwoord omgaan met grondstoffen belangrijke onderdelen vormden. “Een belangrijk uitgangspunt was dat prestaties concreet en meetbaar moeten zijn”, vertelt Visser “We formuleerden circulariteitsindicatoren op drie onderdelen: uitgaande materialen, verantwoorde herkomst van producten en materialen en de toxiciteit van materialen. SPIE won de aanbesteding en met hen bespraken we deze indicatoren. Eerder werkten we al samen: sinds 1 januari 2018 op het gebied van de E/W-installaties en vanaf 1 januari 2022 ook op het gebied van bouwkundige maatregelen. We wilden de indicatoren van circulair beheer en onderhoud gaan oppakken en verbetermogelijkheden bedenken, evenals de thema’s toekomstscenario en losmaakbaarheid gezamenlijk vormgeven.”
Afvalstromen en hergebruikte materialen
Zo wordt voor uitgaande materialen de nadruk gelegd op de herbruikbaarheid van materialen die vrijkomen uit bijvoorbeeld vervangingswerkzaamheden. “Er ontstaan vaak afvalstromen van componenten en materialen”, vertelt Visser. Zo kunnen plafondplaten bij een vernieuwing normaal gesproken bij het restafval belanden. Nu houden we een meer circulaire aanpak aan. Dat kan betekenen dat we bij onze leveranciers aankloppen om mee te denken over meer circulaire bestemmingen voor materialen. Wij vragen hen om componenten terug te nemen, te reviseren en ze vervolgens weer te gebruiken.” Walstra vult aan: “We hebben samen met Windesheim een oogstkaart ontwikkeld om de afvalstromen, zowel in- als uitgaand in kaart te brengen en meer circulaire beslissingen te maken. De tweede pijler is de verantwoorde herkomst van producten en materialen.” Visser vervolgt: “Hierbij gaat het erom dat we eerst hergebruikte producten en componenten toepassen, voordat we kiezen voor nieuwe producten met virgin materials. We zoeken naar producten met een hoog percentage recyclaat of biobased materialen. En dit maken we ook meetbaar, bijvoorbeeld met het percentage biobased materiaal en het percentage van het gewicht. Binnen de laatste pijler, de toxiciteit van materialen, is het niet toegestaan om materialen van de ‘Banned list of Chemical C2C CertifiedCM Product Standard 3.0’ toe te passen, tenzij een alternatief toepassen niet mogelijk is.” Walstra voegt toe: "We volgen de ontwikkelingen in de markt en zijn in gesprek met het Cradle to Cradle Products Innovation Institute.”
Verbetervoorstellen
Een belangrijk onderdeel van de samenwerking van Windesheim en SPIE is dat deze onderdelen worden ingevuld en dat er verbetervoorstellen worden aangedragen. “We vragen om minimaal twee keer per jaar met voorstellen te komen voor verbeteringen van de onderwerpen comfort, energieprestatie, duurzaamheid en circulariteit.
In die voorstellen zien we onder andere terug wat de verwachte impact is van een verbetering, hoe het gemeten wordt, wat de initiële investeringskosten zijn en wat de terugverdientijd is. Ook wordt de investering verder uitgewerkt in de total cost of ownership en we kijken naar de CO2-impact die we met de maatregel maken. Dat doen we met een energie-circulariteit team.” Het team heeft onder andere als uitdaging dat alle afdelingen zich bewust moeten worden van de keuzes die worden gemaakt. Mocht er worden gekozen voor een minder duurzaam alternatief, voor bijvoorbeeld een toegepast materiaal, dan moet die keuze goed worden onderbouwd. “We willen dat er enthousiasme loskomt voor duurzamere keuzes, ook als dat betekent dat er meer tijd en energie in gaat zitten om ze te maken. Dan moeten we er natuurlijk wel gezamenlijk van overtuigd zijn dat we hiermee impact maken. We combineren dan ook het beleid dat we in onze roadmap uiteenzetten voor de lange termijn met actie voor de korte termijn. Als er vandaag een kans voorbijkomt om bijvoorbeeld onderhoud of vervanging van materialen circulair op te pakken en de businesscase klopt, dan doen we dat.”
Toch blijft Visser erbij dat verandering begint bij bewustwording en mindsetverandering. Bijvoorbeeld als je kunt kiezen voor gereviseerde materialen ten opzichte van nieuwe. “Zo kozen we om gereviseerd hang- en sluitwerk in plaats van nieuwe onderdelen toe te passen, evenals hergebruikte onderdelen van deurdrangers. In eerste instantie zou je hier niet over nadenken. Dan vervang je die door nieuwe materialen als in je MJOP het tijd is voor vervanging. Maar door goed na te denken over alternatieve, meer circulaire mogelijkheden, zet je samen stappen. Dat betekent ook dat onze samenwerkingspartners daaraan moeten wennen. Bijvoorbeeld toen we hardhouten vlonderdelen als plafond en interieur wilden hergebruiken. Dat is wellicht onorthodox, maar het heeft de juiste waarden op het gebied van esthetiek en duurzaamheid. Op deze manier maken we circulariteit praktisch en zetten we steeds vervolgstappen, samen met onze samenwerkingspartners. Dat vraagt van iedereen flexibiliteit, voor uiteindelijk een betere, gezondere en duurzamere huisvestingsstrategie.”
Bewustwording creëer je volgens Walstra idealiter niet alleen in je eigen organisatie. “Dat doe je ook met ketenpartners, waar we de roadshow voor willen gebruiken. Daarnaast is bewustwording een thema dat maatschappijbreed opgepakt moet worden, want we kennen allemaal de doelstellingen om in 2030 de helft minder primaire grondstoffen te gebruiken. Er is dus niet alleen een cultuurverandering in je eigen organisatie of bij je ketenpartners nodig, maar de uitdaging ligt vooral bij de maatschappelijke versnelling. Daarin heeft Windesheim een interessante positie. De hogeschool kan een beweging veroorzaken, omdat zij de toekomst van Nederland opleiden.”
De komende tijd staat in het teken van meten en het inzichtelijk maken wat het vastgoed van Windesheim op dit moment scoort op het vlak van circulariteit. “We trekken hierbij samen op met Alba Concepts om bouwkundige en installatietechnische inzichten te krijgen over de circulariteit van gebouwen”, aldus Walstra. “We nemen verschillende gebouwen op in de BCI-tool en inventariseren dan in samenspraak met Windesheim welk vastgoed we op welke manier aanpakken. Zo komen we erachter met welke aanpak we de grootste stappen kunnen zetten.”
Onderzoek: Circulair beheer en onderhoud
Windesheim en SPIE Nederland laten in deze casus zien hoe ze gezamenlijk werken aan verduurzaming en circulariteit. “De circulaire werkwijze heeft een grote impact op ons als organisatie”, aldus Duurzaam Gebouwd-expert Marc Kooij, tevens senior business development manager bij SPIE Nederland. “Daarom hebben we ook besloten om een afstudeerstagiaire een onderzoek te laten doen naar hoe een ideale circulaire beheer- en onderhoudsorganisatie er in de toekomst eruit kan zien. De bouw- en vastgoedsector weet dat er de komende tijd grote stappen gezet worden op het gebied van circulariteit en wij willen daarin het voortouw nemen. Dat kan alleen als we weten welke route(s) we kunnen bewandelen. Dat brengen we nu in kaart.”
Praktijkvoorbeeld tijdens Themabijeenkomst Circulariteit
Wil je meer weten over de casus Windesheim en de experts van SPIE Nederland live ontmoeten? Meld je dan aan voor de Themabijeenkomst Circulariteit op 28 maart in de Metaal Kathedraal (Utrecht).
Jan Visser, Windesheim: 'Plafondplaten kunnen bij een vernieuwing normaal gesproken bij het restafval belanden; nu houden we een meer circulaire aanpak aan. Dat kan betekenen dat we bij onze leveranciers aankloppen om mee te denken over meer circulaire bestemmingen voor materialen.'