‘We gaan woningen bouwen waar mensen over vijftig jaar nog graag in wonen’
Dat zegt gedeputeerde Anne Koning van de provincie Zuid-Holland als haar wordt gevraagd wat de inzet is van de recent geformeerde Coalitie toekomstbestendig bouwen. Inmiddels hebben zich al meer dan veertig organisaties en bedrijven aangemeld en nieuwe deelnemers haken nog steeds aan. Wat maakt dat deze coalitie het verschil gaat maken bij de grote opgave voor woningbouw in Zuid-Holland?
Tekst: Tom de Hoog, Foto’s: Robert Tjalondo


Anne Koning
Gedeputeerde provincie Zuid-Holland
235 duizend toekomstbestendige woningen
In ons land gaat het vaak alleen over de aantallen woningen die op korte termijn gerealiseerd moeten worden om aan de grote vraag te voldoen. Gedeputeerde Anne Koning kent die aantallen, maar benadrukt dat toekomstbestendige kwaliteit een voorwaarde is. “Zuid-Holland heeft een handtekening gezet onder het invullen van een kwart van de Nederlandse bouwopgave. Dat gaat over ruim 235 duizend woningen. Dat aantal kunnen we halen met de hulp van partners zoals die in de coalitie zijn opgenomen. We kunnen het dan wel hebben over aantallen, maar het gaat vooral over het fixen van problemen. Dat heeft alles met toekomstbestendigheid te maken. Wat heeft het voor zin je te richten op alleen de aantallen binnen de daarvoor gegeven tijd, als dat slechte woningen oplevert? Daar schiet echt niemand iets mee op. Over wat nu gebouwd gaat worden, moeten we ook over een aantal jaren nog kunnen zeggen dat het goed is dat die woningen er zijn. We willen veel, maar we willen het ook goed. Dat is waar de coalitie voor staat.”

'We beseften dat we het beter breder konden aanpakken'
- Anne Koning, gedeputeerde provincie Zuid-Holland
Coalitie bundelt initiatieven
“We willen woningen hebben waarvan de mensen over vijftig jaar nog steeds zeggen 'wat goed dat ik hier woon, wat goed dat dit gebouwd is'. Er zijn heel veel onderwerpen die spelen bij hoe en waar gebouwd wordt”, vervolgt Koning. “Dat gaat over de energietransitie, de klimaatopgave, over natuurinclusief, over biobased en circulair en over beweegvriendelijk en gezond. Dus echt niet alleen over de aantallen die we moeten produceren.”
'Nadrukkelijk betrekken we total cost of ownership bij onze aanpak'
- Anne Koning, gedeputeerde provincie Zuid-Holland
De reden om een coalitie te vormen is voor Koning helder: “Veel van onze partners in de coalitie kenden we al vanuit hun deelname aan het Convenant Klimaatadaptief Bouwen uit 2018. Het leek erop dat we op weg waren naar deelconvenanten op de gebieden energie, natuur, enzovoorts. We beseften dat we het beter breder konden aanpakken en daarom besloten we met elkaar te gaan verkennen hoe we - met overheden, bouwers, woningcorporaties, waterschappen, kennisinstellingen en andere organisaties - tot een grote coalitie konden komen die stappen kan zetten.” Inmiddels is er een actieplan in ontwikkeling dat de leidraad gaat worden voor de coalitie. Transitieadviseur Squarewise uit Amsterdam is gevraagd dat plan samen met de partners in de coalitie op te stellen. Naar verwachting ligt het voorjaar 2023 op tafel, zodat de coalitie aan de slag kan.
Belangrijke thema’s adresseren
Koning gaat in op de thema’s die in het actieplan specifiek benoemd worden. “Dat gaat bijvoorbeeld over het geld dat nodig is. Daarbij kijken we ook naar financieringsmodellen. Vaak wordt namelijk gezegd dat toekomstbestendig bouwen duurder is. Dat hoeft volgens ons echter niet, als je bijvoorbeeld ook rekening houdt met de onderhoudsfase. Denk daarnaast aan de stad als ‘spons voor water’. Er moet in mijn visie een rekenmethode voor waterbeheer komen, want de steeds heftigere regenval vraagt om een antwoord. Dat gaat over het opvangen en vasthouden van water en de sponswerking van de grond. Een ander onderwerp gaat over het gemeentelijk grondbeleid. Dat is iets waarover vooral woningcorporaties en bouwers vragen hebben. Het geld dat bouwgrond kost, beperkt deze partijen in het realiseren van de wensen om toekomstbestendig te bouwen. Het is voor gemeenten de vraag hoe ze daar anders mee kunnen omgaan, zodat het bouwproject aan de eisen voor toekomstbestendigheid kan voldoen. Daarbij hebben sommige gemeenten helemaal geen grond om te verkopen voor woningbouw." Programma- en projectmanager Pauline van Dijk vult aan door te melden dat er ook gewerkt wordt aan een systematiek om de afwegingen tussen alle aspecten goed te kunnen maken. “Dat gaat weer over de brede, integrale, allesomvattende aanpak die we als coalitie voorstaan.”
Beter dan de bouwnorm bouwen
Ook meldt Koning dat er ‘boven de norm’ gebouwd moet gaan worden en dat zij op zoek is naar juist die extra's waarvan mensen zeggen 'dat kan niet betaald worden’. Daarvoor kijkt zij uitdrukkelijk naar de total cost of ownership als methode. “Ik zie wel vaak dat er wordt neergelegd dat er te veel eisen zijn en dat het geld er niet is. Toch denk ik dat het uit moet kunnen als je de hele looptijd van een woning en alle aspecten meeneemt bij de kosten en baten, inclusief de maatschappelijke kosten als de gezondheidswinst en een lagere energierekening voor de bewoners. Als mensen het gevoel hebben dat financieringssystemen in de weg zitten, moet je met elkaar overleggen hoe dat wel kan lukken. Maar het zit ook in de doorlooptijden van een bouwproject. Met elkaar zoeken we daarom de maatschappelijke waarde van toekomstbestendig bouwen, die nu nog niet wettelijk wordt afgedwongen. Deelname aan de coalitie is vrijwillig, maar iedere deelnemer ziet dat het belangrijk is die weg te volgen."

'De circulaire uitdaging zit in de juiste materialen op het goede moment op de goede plek te krijgen'
- Pauline van Dijk, programma- en projectmanager
De circulaire uitdaging
Hoe ziet de provincie, binnen de aanpak van de coalitie, het toepassen van circulair verkregen materialen? Van Dijk: “De transitie naar een circulaire en biobased bouweconomie is nog maar kortgeleden gestart en heeft een eigen dynamiek. Veel zit nog in de ontwikkelfase. In onze provincie wordt niet alleen veel gebouwd, maar ook veel gesloopt. Dus dat betekent dat de materialen in principe voorhanden zijn. De uitdaging zit 'm erin om de juiste materialen op het goede moment op de goede plek te krijgen. Zo denken steeds meer gemeenten na over bouwhubs of circulaire grondstoffenhubs. Verder is er het Woon-werkakkoord Haaglanden, waarbij ook de provincie meedenkt met de gemeenten. De bouwmaterialen met de grootste milieu-impact zijn beton en staal. Deze zullen in toenemende mate circulair moeten worden uitgevraagd. Daarnaast wordt er stevig ingezet op het gebruik van hernieuwbare of biobased materialen. Tevens ondersteunt de provincie initiatieven om de keten van boer naar bouw verder te ontwikkelen.” Van Dijk wijst erop dat het bij circulair bouwen niet alleen om de materiaalkeuze gaat, maar ook over de wijze waarop gebouwen ontworpen en gerealiseerd worden. “Door slimmer te ontwerpen kunnen onderdelen van een gebouw langer in de kringloop gehouden worden en zorgen we ervoor dat gebouwen makkelijker kunnen worden aangepast aan gebruikerseisen, als die in de toekomst veranderen. Ook dat is circulair bouwen.”
Met energie aan de slag
Met welke acties verwacht de gedeputeerde de aftrap te kunnen geven? Koning: "We hebben gemeentes en bouwers aan boord die bereid zijn om met behulp van pilots na te denken over hoe zij kunnen bijdragen aan de coalitie. Veel van de deelnemers doen ook al projecten in Zuid-Holland. Ik verwacht dat de eerste stappen die we boven het wettelijke minimum gaan maken, op het vlak van energie liggen. Dat is, denk ik, het gemakkelijkste te realiseren. Vooral omdat de kosten van energie de komende jaren hoog lijken te blijven. Natuurlijk, ik weet ook niet precies wat de toekomst brengt, maar bij kopers en huurders van woningen is energie en energiebesparing wel iets waarop ze nu steeds meer letten. De bestaande bouw speelt ook een grote rol, want er zijn veel woningen die niet voldoen aan de huidige eisen. Uiteindelijk is sloop en nieuwbouw ook een middel voor woningcorporaties om te vernieuwen en te verduurzamen. Daar is vaak veel over te doen, want een buurt verandert meestal van karakter als deze op de schop gaat. Dat gaat over leefomgeving, over mantelzorg, over contact tussen buurtbewoners. Als we in de provincie bouwen, doen we dat voor de mensen. Niet alleen de mensen van vandaag, maar ook voor de bewoners van morgen en overmorgen.”