Rijksvastgoedbedrijf test circulaire ambities in Kantoor vol afval

Gaat het de Rijksoverheid lukken om in 2030 projecten met 50% minder primaire grondstoffen te realiseren? Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) is daar al volop mee bezig. De renovatie van het Kantoor vol afval reikt ver voorbij die ambitie van 50%, aldus de betrokkenen Sevan Markerink en Jille Koop.

We betreden het te renoveren pand in Katwijk op een moment dat thermometers buiten opstomen richting de 38 graden Celsius. Opnieuw een noodkreet van de aardbol, die ons ook steeds minder grondstoffen kan leveren. Vandaar de noodzaak om te komen tot een circulaire (bouw)economie, waarbij het Rijksvastgoedbedrijf gezien haar immense vastgoedportefeuille een vooraanstaande rol speelt. Het testen van hergebruikte materialen is bij uitstek mogelijk op het voormalige Marinevliegkamp Valkenburg (zie kader).

Marinevliegkamp Valkenburg

Het terrein tussen Katwijk en Wassenaar werd in 2005 door Defensie afgestoten en is overgegaan naar het Rijksvastgoedbedrijf. Het gebied omvat 350 hectare, inclusief ongeveer honderd gebouwen variërend van kleine transformatorhuisjes tot enorme hangars. “We zijn verantwoordelijk voor beheer, onderhoud en ontwikkeling van het hele terrein”, aldus Sevan Markerink. “We vormen hier echt nog een eigen wereldje. Op de voormalige landingsbanen is de bouw van 5600 huizen gepland. Daarnaast herontwikkelen we nu een deel van het bestaande vastgoed in het hangargebied om hier commerciële en maatschappelijke bedrijvigheid te creëren. Zo kunnen we met startups en bedrijven de ontwikkeling en verkoop van de woningen stimuleren. Wij willen deze gebouwen zoveel mogelijk behouden om zo de identiteit van de plek nieuw leven in te blazen, wat vervolgens weer afstraalt op de woningbouwontwikkeling. Dat was al een strategische keuze toen er nog helemaal geen sprake was van circulariteit. In 2016 kwam ‘het circulaire’ om de hoek kijken, Dit is echt een heel mooie plek om daarmee te experimenteren. Bovendien is hier veel ruimte voor een hub waar we gebruikte bouwmaterialen tijdelijk kunnen opslaan. Je ziet verder ook dat de circulariteit wordt opgepakt door huurders en gebruikers op het terrein. Zo begint het lege vliegkamp weer tot leven te komen.”

Sevan Markerink: “Wij willen de identiteit van de plek nieuw leven inblazen.”

Proces

De renovatie van het pand (werktitel Kantoor vol afval, KaVA) betreft de laatste fase van de transformatie van het totale Gebouw 356. Dit was ooit een onderhoudsplaats voor patrouillevliegtuigen met een gedateerde kantooromgeving. Voor het RVB is de aanbesteding en realisatie van deze kantoren vooral een hernieuwde ervaring met circulair ontwerpen en renoveren. Projectmanager Sevan Markerink: “Het gaat ons enerzijds om het resultaat, zodat er een hedendaags, comfortabel en verhuurbaar kantoorgebouw komt te staan, maar het gaat ons ook om het proces. Wat leren we ervan, wat betekent hergebruik in een kantooromgeving, wat zijn de tegen- en meevallers en wat kunnen we meenemen naar projecten in de toekomst?”

Marinevliegkamp Valkenburg met het Kantoor vol afval (rode stip; foto RVB).

“We hebben gekozen voor een UAVgc-contract”, licht Jille Koop (adviseur duurzaamheid en technisch manager) toe, “omdat wij en ook de markt gewend zijn daarin samen te werken. De uitvraag was, anders dan normaal, meer geënt op de procesaanpak en op kennisontwikkeling. Het is immers lastig om naar een concreet ontwerp te vragen, als de inschrijver nog niet weet welke materialen die gedurende het proces tegenkomt en wil gaan toepassen. We willen hierbij alle disciplines van het RVB meenemen, van bouwfysica en veiligheid tot de installaties en de manier waarop wijzelf inkopen. De winnende opdrachtnemer, Team Vink Bouw, dient ons gedurende het proces mee te nemen voor welke keuzes zij komen te staan en documenteert dat bijvoorbeeld in een overzicht van de materiaalstromen. Naast die focus op het hergebruik zijn we ook benieuwd naar het uiteindelijke effect op de milieudruk.”

De contractvorm wordt door Markerink ook wel bestempeld als ‘UAVgc-light’. Koop licht dat toe: “We volgen grotendeels de werkwijze die hoort bij een geïntegreerde contractvorm.

Dat aspect is belangrijk voor de schaalbaarheid, omdat wij veel van onze projecten ook in UAVgc-vorm doen. We staan echter heel erg open voor wijzigingen in de manier van werken als dat voor het maximaliseren van hergebruik nodig is. Dus we zitten er niet hard in.”

Jille Koop (foto RVB): “Hier hoort een verhaal met een geschiedenis bij.”

Uitvraag

De uitvraag van het RVB bedroeg het circulair ontwerpen en renoveren van ongeveer 2100 vierkante meter kantooroppervlak. Daarbij moeten telkens en achtereenvolgens deze circulaire afwegingen worden gemaakt (bron: Informatiedocument):

Stap 1: Voorkom materiaalgebruik door behoud.

Stap 2: Hergebruik materialen binnen de terreingrens Valkenburg.

Stap 3: Hergebruik materialen buiten de terreingrens Valkenburg.

Stap 4: Gebruik hernieuwbare (primaire) grondstoffen.

Stap 5: Gebruik primair eindige grondstoffen met gerecyclede content.

“Door vier keer aan te moeten tonen dat iets niet kan worden toegepast, kom je pas bij stap 5. Hiermee maken we de business as usual zo moeilijk mogelijk”, aldus Koop. “We zijn benieuwd hoe dit uitpakt in de procesaanpak van de opdrachtnemer. Vink Bouw heeft met veel schaalbare voorstellen de breedte weten te pakken die typisch is voor een dergelijke kantoorrenovatie.”

Circulaire materialen

In eerdere projecten op het vliegkamp zijn al circulaire resultaten behaald met gebruikte bouwmaterialen, zoals houten binnenkozijnen op de buitengevel, sandwichpanelen als isolatie en houten spanten van een tankstation als daglichtopeningen in een vide. Wat gaat er nu allemaal in het KaVA gebeuren? “We schreven in de aanbesteding geen concrete materialen voor”, zegt Koop, “maar er was wel gevraagd om bij het inschrijven vijftien concrete producten toe te lichten. Dit gaf niet alleen inzicht in het ambitieniveau, maar door die producten zoveel mogelijk te spreiden over al onze disciplines, borgen we dat collega’s allemaal de kans krijgen om kennis te ontwikkelen. En dat samen met hun evenknie aan opdrachtnemerszijde. Uiteindelijk waren we erg onder de indruk van de inschrijvingen en ook van het winnende voorstel, met vaak lastige installaties als een ventilatiesysteem uit een ander gebouw, gerefurbishte radiatoren en gebruikte lichtarmaturen.”

De verwachting is dat het percentage nieuwe materialen uiterst laag zal zijn (foto RVB).

15 circulaire productgroepen

  • Binnenkozijnen
  • Plafonds
  • Vloerafwerking
  • Wandafwerking
  • Demontabel inbouwpakket
  • Demontabel vast meubilair
  • Ventilatiesysteem
  • Lage-temperatuurverwarming
  • Verlichting
  • Bruindak
  • Rotstuin
  • Metselwerk
  • Betonvloer
  • Daklichten
  • Dubbelglas

“In de winnende inschrijving ging het vooral om producten uit de stappen 1, 2 en 3 en niet eens uit stap 4. Dus ik verwacht dat het percentage nieuwe materialen hier uiterst laag zal zijn. Die top-15 getuigt van een heel brede insteek van hergebruik en niet alleen op makkelijke onderdelen, zoals de vloerbedekking, maar juist ook op moeilijke, zoals het hergebruik van een betonvloer”, aldus Koop.

Voor die vloeren is iets speciaals bedacht. De gangen in het pand zijn ‘ouderwets’ donker en door daar delen uit te zagen, ontstaan vides waardoorheen meer licht kan binnenvallen. Het voorstel is om de uitgezaagde betonvloeren te gebruiken voor een ‘verbijzondering’ van het gebouw. Koop: “Zoals een representatieve zichtzijde. De aangedragen oplossing met de betonvloer is voor ons een bevestiging dat als je erop stuurt in een uitvraag, je ook echt innovatieve en duurzame oplossingen kunt krijgen.”

De verwachting is dat het percentage nieuwe materialen uiterst laag zal zijn (foto RVB).

“We hebben hier veel gemetselde, bakstenen binnenwanden”, vervolgt Koop, “die voor defensiepersoneel heel bekend zijn. Hier hoort een verhaal met een geschiedenis bij. Die elementen willen wij omarmen, zodat een rijksambtenaar zich in het kantoor thuis voelt en er graag komt werken. Dat gaat dus veel verder dan alleen zoveel mogelijk willen hergebruiken. Haal die muren dus niet zomaar weg of zorg voor hergebruik van de vrijgekomen stenen en maak die onderdeel van de hernieuwde identiteit. Er kwam inderdaad een voorstel om delen van die muren opnieuw constructief te gebruiken. Daarnaast worden gebroken en vermalen stenen hergebruikt als fundering voor een zogeheten bruindak dat vergroend wordt.”

Eisen Rijkskantoor

“We willen wel dat de hoge eisen van een Rijkskantoor worden benaderd”, vervolgt Markerink, “maar we houden er rekening mee dat we af en toe moeten concluderen dat een eis niet haalbaar is.” Waarop Koop toevoegt: “Je hebt het dan over eisen voor de akoestiek of de energieprestatie. En hoe die zich verhouden tot ‘het circulaire’. In dit proces is het ook belangrijk om te ontdekken of onze eisen hergebruik mogelijk maken of juist belemmeren.

Als de opdrachtnemer die eisen niet kan halen, willen wij weten waardoor dat komt. Dat is essentieel om een volgende keer de juiste keuzes te kunnen maken. Dus eigenlijk wil je juist dat ze tegen dat soort zaken aanlopen, want dan kunnen we dat proces doorlopen, het goed begrijpen en meenemen naar volgende projecten”, aldus Koop.

Opdrachtnemer Team Vink zal veel gebruikt materiaal betrekken van hubs elders in Nederland, maar het RVB heeft hier ook een eigen hub met glas, persroosters, kozijnen, kratten vol deurklinken en isolatiemateriaal. Koop: “Dat staat allemaal ter beschikking voor dit project, maar dat is niet verplicht. We vinden het dan wel interessant of dat technisch niet kan of financieel niet. Vervolgens is het de vraag of dat dan wel opschaalbaar is.”

Het ontwerpproces van de renovatie van het Kantoor vol afval is in 2022 nog volop gaande. De oplevering van het KaVA staat gepland in 2023.

Wil je veel meer te weten komen over het Kantoor vol afval? Kom dan ook naar het Duurzaam Gebouwd Congres op 3 november in Zwolle.