Wanneer gaan energie en gezondheid hand in hand?
Energie en gezondheid: twee belangrijke maatschappelijke opgaves voor de bouw- en vastgoedsector. Meer dan eens is een beslissing voor energiezuinigheid niet per definitie het beste alternatief voor gezondheid. Maak je een gebouw energiezuinig en luchtdicht met isolatie, dan is het des te belangrijker om goed te letten op voldoende ventilatie. Is er voldoende kennis om beide opgaven met dezelfde overtuiging in te vullen?
Tekst: Marvin van Kempen, Beeld: TKI Urban Energy (portretfoto’s), Overig beeld: Shutterstock
David van Petersen
Orin Tijsse Klasen
Jasmijn Kleij
Er schuilt een nuance in de klassieke tweestrijd tussen energiezuinigheid en gezonde gebouwen, vinden drie experts van TKI Urban Energy. Of de twee elementen dichtbij elkaar komen of juist ver van elkaar verwijderd blijven in projecten, ligt onder andere aan de mate van ketenpartnersamenwerking, de aanwezige kennis en het delen daarvan. Dat merkt David van Petersen, die thuis is in het onderwerp duurzame warmte en koude en aan een kennisdossier over drinkwaterveiligheid werkt. “De watersector wordt steeds meer betrokken bij de energiesector en andersom. Dat moet ook, want de energietransitie brengt nieuwe verwarmingstechnieken met zich mee, zoals vloerverwarming die voor minder koude zones in gebouwen zorgt. Samenwerking is essentieel om de uitdaging in te vullen om een duurzame warmtetransitie te laten plaatsvinden die gezondheidsrisico’s als legionellagroei minimaliseert.”
In de weg?
Zonder goede afstemming tussen ketenpartners kunnen de energie- en watertransitie elkaar goed in de weg zitten. Anekdotisch refereert Van Petersen aan het besluit van een opdrachtgever om niet van het gas af te gaan omdat er een te hoog risico was op de legionellabacterie. “Dus werd er een ouderwetse gasketel geplaatst, terwijl we voldoende alternatieven hebben. Zo zijn warmtepompen met een buffervat een goede oplossing voor de individuele elektrificatieroute."
"Deze oplossing bereidt op een efficiënte manier warm tapwater voor. We hebben innovatietrajecten voor nieuwe oplossingen als collectieve drinkwaterinstallaties nodig om met de juiste antwoorden te komen en energie en gezondheid in balans te brengen. Maar wederom: alle neuzen moeten hiervoor dezelfde kant op staan en partijen moeten openstaan voor elkaars stem.”
Bewustzijn creëren
De noodzaak voor goede afstemming tussen samenwerkingspartners in een vroeg stadium van het bouwtraject ziet ook collega Orin Tijsse Klasen, die zich specialiseert in energierenovaties en aan de slag is met een dossier over de kosteneffectiviteit van ventilatiesystemen. Hij bemerkt dat vooral het bewustzijn over het belang van ventilatie nog ontbreekt.
“Hoewel covid-19 wel heeft bijgedragen aan een collectieve blik op de urgentie voor gezondheidsmaatregelen, is het nog niet zo dat in ieder project ventilatie op de juiste manier wordt uitgedacht en uitgevoerd. Een goed geïsoleerde en energiezuinige woning is pas toekomstbestendig als de ventilatie in orde is. Is dit het geval, dan gaat energiezuinigheid hand in hand met gezondheid.”
Ook bij ventilatie lijkt de aanwezige kennis en het delen ervan een randvoorwaarde voor succesvolle renovatie en nieuwbouw. De energietransitie brengt nieuwe technieken met zich mee die gevolgen hebben voor de gezondheid van eindgebruikers. Zo zal een bewoner anders om moeten gaan met een ventilatiesysteem met warmteterugwinning, dan met een ventilatiesysteem zonder mechanische ventilatie. “Er is dan ook een groot belang gemoeid met het optimaal inregelen van installaties. Doe je dat niet goed, dan gooi je een groot deel van de geïnvesteerd tijd en geld weg."
"Het kennisniveau moet dus op orde zijn van de partijen die met het installatietechnische werk aan de slag zijn en zij moeten beseffen welke gevolgen bepaalde technische ingrepen hebben.”
Gezondheidsexpert
In de utiliteitssector zien we soortgelijke voorwaarden om energie en gezondheid dichter bij elkaar te brengen. Jasmijn Kleij houdt zich als specialist op het vlak van elektrificatie energiesystemen momenteel bezig met slimme gebouwbeheersystemen en ziet in de praktijk dat er vooral veel technische kennis aanwezig is. “Het meten en regelen van energiestromen is bekende materie voor technici. Je kunt niet verwachten dat zij daarnaast een specialisatie hebben in gezondheid en weten welke maatregelen je kunt nemen om meer comfort en welzijn na te streven.” Volgens Kleij kan een expert die ‘naast’ de technische persoon staat een bijdrage leveren om het plaatje compleet te maken. “Deze gezondheidsexpert richt zich op de optimalisatie tussen energiezuinigheid, comfort en gezondheid, ondersteund door een slim gebouwbeheersysteem. Deze systemen kunnen verzamelde data over het gebouw koppelen aan informatie die extern wordt opgehaald over bijvoorbeeld het weerbericht, mobiliteit en andere omgevingsfactoren. Daar kun je vervolgens op inspelen en je installaties optimaal afstemmen, zodat er altijd voldoende maar niet te veel ventilatie is. Dat uitgangspunt is weer goed voor de energiezuinigheid.”
Doen wat je belooft
Kennis en communicatie blijken belangrijke pijlers om energie en gezondheid in balans te brengen bij bouwprocessen. Hoe ziet dat er in de dagelijkse realiteit uit? “Het klinkt als een open deur, maar wat we met elkaar afspreken moeten we vervolgens ook in de praktijk zo uitvoeren”, vindt Tijsse Klasen. Het Bouwbesluit is duidelijk over het minimale ventilatiedebiet, maar wordt dat overal gehaald? Tijsse Klasen denkt van niet: “Je ziet in de praktijk dat deze waardes worden overschreden, terwijl het meten relatief eenvoudig is. Zorg ervoor dat alle woningen in Nederland ten minste als ondergrens voldoen aan het Bouwbesluit.”
Daarnaast moet er volgens Kleij beter gecommuniceerd worden. “Niet alleen met partijen die betrokken zijn bij het ontwerp- en bouwproces onderling, maar ook met de eindgebruiker. Wat wordt er opgeleverd en hoe kan een eindgebruiker daar optimaal gebruik van maken? Wat moet hij of zij weten of welke acties moeten ondernomen worden om ervoor te zorgen dat het gebouw presteert zoals het bedacht is? Buig je vooraf al over het antwoord op deze vragen.”
Integraal denken en handelen
Doet de sector dat niet, dan kan uiteindelijk de energietransitie vertraging oplopen. “Houd vanaf het eerste moment rekening met gezondheidsaspecten”, geeft Van Petersen aan. “Als we zowel energie als gezondheid meenemen in het ontwerp en ook in de realisatie goed meenemen, dan kunnen deze twee elementen hand in hand lopen. Pakken we het niet goed aan, dan zie je in de praktijk al dat we uit de pas gaan en het bijvoorbeeld transities kan vertragen. Dus deel je kennis en inspireer anderen om integraal te denken en te handelen! Ben je bezig met een energiebesparingsproject, wees niet bang om een expert met kennis over gezondheid in huis te halen. En andersom, als je een systeem vanuit gezondheidsoverweging en -overtuiging ontwerpt, wees je dan bewust van de kansen die energie-innovaties kunnen bieden.”
Lees de kennisdossiers Energierenovaties en Elektrificatie van het Energiesysteem op de website van TKI Urban Energy. Binnenkort vind je hier ook een kennisdossier over duurzame en legionellaveilige warmtapwaterinstallaties.