Aardgasvrij Atlas verlaagt emissie met 80%
De transformatie van het Atlas-gebouw van de Technische Universiteit Eindhoven is een bijzondere: het sleepte het BREEAM Outstanding certificaat in de wacht en werd bekroond met de BREEAM-award (Ontwerp) voor het meest duurzame onderwijsgebouw in de categorie Education & Health. Daarnaast werd de ‘highly commended’ waardering behaald in de ‘Public Post Construction’ categorie. Het uit 1963 stammende pand combineert optimaal hergebruik met duurzame materialen [zie kader, red.] en een aansluiting op een van de grootste Warmte Koude Opslag (WKO) van Europa.
Duurzaam Gebouwd-partner Van Wijnen werkte nauw samen om de ambities van TU Eindhoven te verwezenlijken: toekomstbestendigheid en uitstraling waren belangrijke uitgangspunten, met de wetenschap dat het aantal gebruikers verdubbelt. Om hier invulling aan te geven werden onder andere de installaties vernieuwd en een aansluiting gemaakt op de WKO.
Deze is uitgevoerd met twee centrale ringen: één warme en één koude. Gebouwen zijn onafhankelijk van elkaar aangesloten, waardoor naar wens kan worden gekoeld en verwarmd. Het Atlas-gebouw is het vijfde gebouw dat is aangesloten op de WKO en maakt daardoor geen gebruik meer van aardgas.
De gebruikte energie wordt voor een groot deel zelf duurzaam opgewekt, met 2.500 zonnepanelen. Verder is er een intelligent systeem met ledverlichting en zijn er transparante gevels met triple glas die het klimaat reguleren: de ramen kunnen naar buiten schuiven om ’s nachts het gebouw te koelen. De klimaatinstallatie reageert op de wensen en de aan- of afwezigheid van de gebruiker. Een gevolg van de duurzaamheidsmaatregelen is de forse verlaging van de CO₂-uitstoot: 80 procent.
Licht aanpassen met een app
Het hele gebouw is voorzien van ledverlichting met aanwezigheidsdetectie en daglichtafhankelijke armaturen. Iedere werknemer kan het licht naar wens aanpassen via een speciale app op zijn eigen smartphone. Het intelligente lichtsysteem gaat dankbaar gebruikmaken van deze regelbaarheid. In het gebouw wordt onderzocht welk verlichtingsconcept het verzuim door winterdepressies het best terugdringt zodat ziekteverzuim kan worden geminimaliseerd en mensen zich prettiger voelen in het gebouw.
“Werken aan een BREEAM-certificaat meandert door al je werkzaamheden. Alle onderaannemers, partners en leveranciers moeten meedoen en zorgvuldig administreren. De herkomst van materialen, het aantal gereden kilometers en de veiligheid op het bouwterrein moeten schriftelijk worden verantwoord.”
Ed Tuinder – senior projectleider Van Wijnen
Ontwerpen, bouwen én uitvoeren: UAV-GC
Voor de renovatie van Atlas gold een UAV-GC contract, een model waarbij de opdrachtgever aan één opdrachtnemer het ontwerp en bouw opdraagt. Van Wijnen werd daarmee verantwoordelijk voor de uitwerking van ontwerp naar uitvoering ontwerp. Ook de uitvoering van de werkzaamheden viel onder de verantwoordelijkheid, evenals een 2 jaar resultaatgerichte onderhoudsverplichting.
In dit geval was de opdrachtnemer (Van Wijnen) verantwoordelijk voor de geleverde kwaliteit en moest dit ook kunnen aantonen. Voor Van Wijnen betekent dit dat ze niet alleen de werkzaamheden uitvoert, maar ook de kwaliteit verifieert. Alle gebouwonderdelen worden functioneel opgeleverd, met een instructie aan gebruikers. Opdrachtnemers ervaren met deze constructie meer vrijheid om uit te werken en te realiseren. Ook voor een opdrachtgever biedt dit verschillende voordelen: zo wordt het complete traject georganiseerd door een opdrachtnemer.
Inspirerende en levendige plek
Na de renovatie heeft Atlas een oppervlakte van circa 42.000 m2, verdeeld over een onderbouw en bovenbouw die met elkaar gekoppeld zijn door een markante trap. In het hoogbouwdeel, zijn de faculteiten Industrial Design, Industrial Engineering en Innovation Sciences ondergebracht. Ook de (staf)diensten van de universiteit vestigden zich er. In de onderbouw van Atlas zijn collegezalen, studieplekken, een foodcourt en het restaurant ‘University Club’. TU Eindhoven wil door de principes van ‘Het Nieuwe Werken’ het gebouw zo efficiënt mogelijk gebruiken en een levendige, inspirerende plek zijn, waar mensen kunnen onderzoeken, leren en samenwerken.
Rode loper
Centraal in het gebouw loopt een verbindende trap, de zogeheten rode loper, zigzaggend door het gebouw. De trap vormt de aansluiting van de verdiepingen in de boven- en onderbouw. Rondom de trap zijn de collegezalen, laboratoria en ontmoetingsplekken gesitueerd. Om deze trap te kunnen maken is er een sparing gemaakt in de bestaande betonvloer en dat is constructief nogal ingrijpend. Vele ingewikkelde berekeningen van de constructeur gingen daaraan vooraf. Acht weken lang heeft een diamant draadzaag ervoor gezorgd dat er een gat is ontstaan in de 1 meter dikke betonvloer van 12,4 bij 2,4 meter. Bij het zagen kwam heel wat water vrij. Dat is opgevangen in een tijdelijk ‘zwembad’ van 20 x 3 meter. Na de zaagwerkzaamheden is 6.000 liter water gefilterd en afgevoerd en kon het zwembad weer afgebroken worden. Van de rode loper wordt veel gebruikgemaakt, wat resulteert in minder liftbewegingen.
BREEAM-ambities en uitdagingen
Om de BREEAM Outstanding-ambities te behalen moest nauw samengewerkt worden tussen de verschillende partijen. Vooral de kennis op het gebied van de certificeringsmethodiek blijkt een uitdaging. Daarnaast werden verklaringen opgesteld in het ontwerptraject, waarvan de werkelijke bewijslast in het uitvoeringstraject naar voren kwam. In de praktijk blijkt dat niet altijd haalbaar.
Duurzame materialen in Atlas
* Buitenzijde gebouw: PAF ramen die automatisch open en dicht kunnen * Gevel: drievoudig zonwerende beglazing * Vliesgevel: behoudt authentieke uitstraling van het gebouw * Zonwering: een zonweringsdoek aan de binnenzijde voorzien van coating houdt warmte buiten * Hergebruik constructie: in de bovenbouw is zoveel mogelijk van de bestaande constructie behouden