‘Een gezond gebouw is geen klantvraag, maar een principe’
Een combinatie van harde en zachte factoren creëren een gezond gebouw.
‘Denk in kansen, niet in bedreigingen’. Dat sentiment stond aan de kern van de digitafel Healthy Buildings & Data, die op 2 april door Duurzaam Gebouwd werd georganiseerd.
Op 2 april schoven diverse koplopers digitaal aan tafel om de huidige staat van gezonde gebouwen te bespreken, alsook de kansen die data daarin bieden. Dat dit een complex thema is, werd meteen duidelijk toen hen de vraag werd gesteld: ‘Wat is een gezond gebouw eigenlijk?’
De gebruiker is leidend
“De term ‘gezond gebouw’ is misleidend”, zo trapt Marten Valk (Valkwerk) af. “Het haalt de nadruk weg dat het om mensen gaat. Als je dat voorop kunt stellen, komen er voorzieningen omhoog die niet vastzitten aan sec het gebouw.” Valk voorziet vooral een combinatie van harde en zachte waarden, met aan de ene kant metingen om objectief een gezonde oplossing te beargumenteren en anderzijds de tevredenheid van gebruikers. Want, zegt Valk: “Daar gaat het uiteindelijk om.”
Atze Boerstra (BBA Binnenmilieu/DGMR) beaamt dat metingen op zich weinig zeggen. “Vergelijk het met de huisarts: die meet niet alleen je temperatuur of je bloeddruk, maar vraagt naar je symptomen of kwalen in de familie. We moeten uit meer dan één informatiestroom onze data halen en feedback van gebouwgebruikers minstens net zo serieus nemen als meetdata.”
Boerstra benadrukt dat sommige zaken niet of nauwelijks met de huidige sensornettools te meten zijn, zoals tocht of biologische agentia in de lucht, terwijl die wel van invloed zijn op de gezondheid. Doe dus niet alleen metingen, vraag ook om naar gebruikerservaringen en kijk ook naar de kenmerken en risicofactoren van het gebouw.
Toch is die context nog niet breed genoeg, vindt Marc Kooij (Strukton Worksphere). “We richten ons in veel gevallen op de ontwerpen van nieuwbouwprojecten, terwijl er juist veel bestaand vastgoed is. Daar zien we dat de inrichting en werking niet meer passend is bij de huidige wens en eisen van de gebruiker.” Een gebouw kan voor gebruiker A zijn gemaakt, maar intussen zit gebruiker C in het pand. Kooij pleit er ook voor om verschillende competenties te bundelen bij het doorvoeren van verbeteringen in een gebouw. Immers: “Door het inzetten van integrale teams kun je meer bereiken en daarom moet je samenwerken. Er is geen organisatie die zowel installatietechnische als arbo achtergronden heeft.”
Deskundige analyse is essentieel om tot een gezond presterend gebouw te komen.
Kinderschoenen
Ontwerp een gebouw dus niet alleen op gezondheid, maar borg de gezondheidskwaliteit ook. Kan de WELL-certificering hier een rol in spelen? “WELL is zeker belangrijk, maar je hebt ook de internationale standaard RESET. Die is hier nog niet zo gangbaar, maar dat maakt zijn opmars”, zegt Christiaan de Wolf (DGMR). Hij ziet dat verifiëren en valideren wat wordt ontworpen een groei krijgt, waarbij kwaliteit steeds belangrijker wordt bij aannemers en ontwikkelaars. “WELL en RESET heb je daarbij nodig, denk ik.”
Toch blijft De Wolf kritisch. “We staan nog in de kinderschoenen. Je ziet in de media genoeg voorbeelden en die halen allemaal de hoogste scores, maar het voelt bij mij niet altijd even goed om mijzelf op de borst te kloppen. Wat mij betreft zijn er nog geen voorbeelden van een prototype gezond gebouw.”
Voorbeelden zijn er dus wel, maar een project waarin alle maatregelen samenkomen, blijft uit. Gezien de coronasituatie zal de focus wellicht ook veranderen, denkt Boerstra: “De komende anderhalf jaar gaat het, wat betreft gezonde gebouwen, denk ik vooral over het voorkomen van virusverspreiding binnen. Wat kun je bijvoorbeeld qua ventilatie-instellingen en luchtfiltering doen mochten we komende winter een tweede coronagolf krijgen? We moeten ons bewust zijn dat daar veel aandacht voor komt, maar we moeten de andere gezondheidsaspecten en ook het aspect energieprestatie niet te veel loslaten ten gunste van alle corona-aandacht.”
Datagebruik
Om toch te komen tot een inhaalslag voor de kwaliteit, werd de deelnemers gevraagd welke richting we op moeten. Wat zijn de gouden tips voor gezonde gebouwen? “Wij moeten ervan uitgaan dat een gezonde werkplek een mensenrecht is en geen privilege. Daar moeten we ons sterk voor maken”, aldus Abdalla. “Een gezond gebouw dient, alvorens ingebruikneming, goed getest te worden. Op basis van metingen wordt uitgesloten dat er onvolmaaktheden zijn in de uitvoering die voor een minder gezond binnenklimaat kunnen zorgen. Daarnaast leveren dit soort metingen waardevolle inzichten op die niet verschaft kunnen worden door multisensoren. En, last but not least, blijven monitoren en sensordata analyseren in de gebruiksfase. Zo zorg je dat het gebouw voor altijd voor een goed binnenklimaat gaat zorgen.”
Ook op gebied van dataverwerking kunnen we een stap verder, zegt De Wolf. “Wat nog te weinig gebeurt, is verschillende databronnen combineren. Deskundige analyse is essentieel om tot een gezond presterend gebouw te komen.” Dat stelt men ook in staat om proactief te sturen op bijvoorbeeld de binnenmilieukwaliteit. Volgens De Wolf moet daarvoor vroeg in het ontwerptraject duidelijk worden wat je wil meten en hoe je dat wil doen. “In het gros van de schadeprojecten die wij hebben, zie je informatieverlies van ontwerp naar uitvoering. Een integrale beschouwing is dus heel belangrijk.”
Koolen voegt toe: “Het goedkoper worden van sensoren en de mogelijkheden van de techniek om informatie te koppelen zorgen ervoor dat er steeds meer gemeten en bijgestuurd kan worden. Dan gaat het over de monitoring van luchtvochtigheid, temperatuur, CO2, maar ook fijnstof in de woning. In combinatie met private kwaliteitsborging en de zekerheden die bouwers moeten gaan geven over de prestaties van een gebouw is dit voor de consument een enorme stap vooruit in het creëren van een gezonde leefomgeving.”
Met z'n allen
Integraal, dus met zijn allen. Dat beaamt iedereen aan de virtuele rondetafel. Bij integraal heeft niemand de waarheid in pacht en dat onderkennen is cruciaal. Valk: “Leg uitgangspunten en waarden gezamenlijk vast, ga samen op zoek naar wat wijsheid is en committeer je. Anders wordt het gezondheidsaspect er gedurende het traject uit bezuinigd. Het is dus een kwestie van projecten anders aanvliegen, door vroegtijdig alle partijen erbij te betrekken zodat ze weten waar je het voor doet. Als dat niet bekend is, gaan mensen vanuit hun standaardmodus te werk.”
Wat betreft Geraerts moet vooral naar bewijslast gekeken worden om de transitie op gang te helpen. Hij haalt daarbij het Stadskantoor Venlo als voorbeeld aan. “Dat is een gebouw waarin iedereen zegt dat ze gezonder zijn en zich prettig voelen. Dat moet je kunnen aantonen naar woningbouwverenigingen, wetenschappelijk onderbouwd. Ik denk dat het belang van gezondheid en de gevolgen van ziekteverzuim te weinig belicht worden. Het is wellicht zinvol om ziektekostenverzekeraars erbij te betrekken, ook zij hebben er baat bij dat er minder ziekteverzuim is bij bewoners en werknemers.”
Al die aspecten zijn te verzamelen, vindt Kooij, zodat ook data in die integrale mix wordt meegenomen. Dat is ‘een vak an sich’ geeft hij toe. “Als elke startup een eigen element ontwikkelt met een eigen platform, dan mis je integraliteit. Die hebben we nodig voor goede analyses. Ik zie een nieuw vakgebied opkomen van mensen die deze data kunnen analyseren. Bestaande techneuten kunnen dat vaak niet, dat is een stukje verzuiling. Ik zie daar een enorme kans voor een nieuw soort studenten en professionals.
Principe
Weten waar je staat, denken in kansen en met een integrale blik ontwerptrajecten aangaan, dat blijken op dit thema de belangrijke routes te zijn. Abdalla voegt daaraan toe dat de juiste mindset net zo belangrijk is: “Als ik in een gebouw ga werken, verwacht ik dat mijn werkomgeving gezond is. Daar ga ik van uit. Daarom moet het realiseren van gezonde gebouwen geen klantvraag zijn, maar een principe.”
De digitafel Healthy Buildings & Data was het eerste digitale rondetafelgesprek van Duurzaam Gebouwd. In de komende weken werken wij diverse andere digitafels, maar ook webinars, uit. Interesse om deze samen met ons te organiseren?